1. Bilimsel araştırma ve etik kavramı
1.1. Bilimsel araştırmalarda etik ilkelere uymak bir araştırmacının sorumluluğudur.
1.2. Etik ilkeler çerçevesinde ele alınmış bir çalışma bilime katkı sağlamakla birlikte araştırmacının bilim camiasındaki yeri için de önem arz etmektedir.
1.3. Sözgelimi akademik çalışmalardan araştırmacılara, dergi editörlerinden okurlara bir bilince yönelik olarak gelişmesi gereken etik ilkeler bilim camiasının temel yapıtaşlarından biridir.
2. Bilimsel araştırmanın temel kavramları ve ilkeleri
2.1. Bilim nedir?
2.1.1. Bilim, gerçeği kanıtlara dayalı olarak belirli bir sistematik içinde arama yöntemi ve bu yolla üretilen bilgiler bütünü şeklinde tanımlanabilir.
2.1.2. Bilimselliğin ölçütleri
2.1.2.1. Gözlenebilirlik
2.1.2.2. Ölçülebilirlik
2.1.2.3. İletilebilirlik
2.1.2.4. Tekrarlanabilirlik
2.1.2.5. Sağlanabilirlik
2.1.3. Bilimin işlevleri
2.1.3.1. Anlama
2.1.3.2. Açıklama
2.1.3.3. Yordama
2.1.3.4. Kontrol
2.2. Bilimsel yöntem nedir?
2.2.1. Durum ve sorunları anlamak, vurgulamak, yorumlamak ve çözüm önerileri sunmak için yapılan çalışmalardır.
2.3. Temel kavramlar
2.3.1. Teori: Doğrudan ispatlanamayan ancak geniş bir geçerliliği olan hipotezlerdir.
2.3.2. İstatistik: Verileri toplayıp, düzenleyip, analiz edip, yorumlayan bilim dalıdır.
2.3.3. Evren: Bir araştırmada soruları cevaplamak için ihtiyaç duyulan verilerin elde edildiği canlı ya da cansız varlıklardan oluşan büyük gruptur.
2.3.4. Örneklem: Örneklem ise özellikleri hakkında bilgi toplamak için çalışılan evrenden seçilen onun sınırlı bir parçasıdır.
2.3.5. Bağımsız değişken: Bir araştırmada etkisi incelenen değişkendir.
2.3.6. Bağımlı değişken: Bağımsız değişkene bağlı olarak değer alan değişkendir.
3. Araştırmanın kuramsal temelleri
3.1. Bilimsel araştırmada kuram
3.1.1. Bilimsel araştırmalarda kuram, değişkenler arasında olabileceği varsayılan ilişkilerin dayandırıldığı ve literatürde bilimsel araştırma süreciyle yapılan çalışmalarla desteklenen bilimsel açıklamalar olarak tanımlanmaktadır.
3.1.2. Kuram, değişkenler arasındaki ilişkiyi tahmin etme ve anlamayı sağlamaktadır.
3.1.3. Bilinen gerçekliğin tanımlanmasını sağlar.
3.1.4. Bilinmeyenin tahmin edilmesini sağlar.
3.1.5. Kuram yeni gerçekliğin geçerliliğini sağlar.
3.1.6. Kuramın önemli işlevlerinden biri; araştırmacıyı dar bir alana sevk ederek araştırmanın gözlem ve test sahasını daraltır. Böylelikle belirli bir yöne yoğunlaşılabilir.
3.1.7. Kavramlar arasındaki ilişkileri tanımlamaya veya açıklamaya yönelik açıklayıcı kuramlar kavramramların sınıflandırılmasını sağlar.
3.1.8. Kuram araştırma değişkenleri arasındaki ilişkilerin bir özetini sunar.
3.1.9. Kuram araştırmacıların modellerine bilimsel olarak meşruluk kazandırır.
3.2. Bilimsel araştırmalarda kuramın faydaları
3.2.1. Kuram araştırmacının hangi tarafa yöneleceğini, nereye ve nasıl bakacağını, nasıl düşüneceğini göstermektedir.
3.2.2. Kuram araştırmaya bir çerçeve kazandırdığı için araştırma alanının sınıflandırılmasını sağlar.
3.2.3. Kuram bir araştırmaya geçerlilik sağlayabilir.
3.2.4. Kuram içinde bulunduğumuz çevreyi anlamamızı sağlarken araştırma dizaynları oluşturmamıza olanak sağlar.
3.2.5. Kuram değişkenler arasındaki tüm ilişkilerin dikkate alınmasını sağlar.
3.3. Bir kuram oluşturmak
3.3.1. Kuram oluşturma süreci
3.3.1.1. Gözlem ve deneylerin yapılması.
3.3.1.2. Bulguların kaydedilmesi.
3.3.1.3. Gözlenen neden sonuç ilişkilerinin sınıflandırılması ve şemaların oluşturulması.
3.3.1.4. Sınıflandırılan ve şemaları oluşturulan bu ilişkilerin farklı koşullarda araştırılması ve geçerliliğinin sağlanması.
3.3.1.5. Geçerliliğinin farklı araştırmalarla desteklenmesi.
3.3.1.6. İleride yapılacak araştırmlarda da kullanılması.
4. Etik ve emik yaklaşım
4.1. Sosyal bilimler ile davranış bilimlerinde insan davranışı hakkında veri toplamak amacıyla kullanılan ve iki farklı yaklaşıma gönderme yapan emik ve etik kavramları dil bilimci Kenneth Pike tarafından geliştirilmiştir.
4.2. Emik yaklaşım; araştırmacının belirli bir kültürü içinden bakarak incelediği, iletişimi ise o kültürün mensubu olan bireylerden elde ettiği donelerle yorumlamaya çalıştığı bir yaklaşımdır.
4.2.1. İletişim davranışları, sistemin içinde araştırılır, o kültür içerisinde yaşayanların bakış açısından ve kendi anlayışları çerçevesinde tanımlanır.
4.2.2. Kültürel sistem, çalışan bir bütün olarak tanımlanır.
4.2.3. Her defasında sadece bir kültür, uzun süreli ve geniş bir biçimde incelenir.
4.2.4. Yapı, araştırmacı tarafından ortaya çıkarılır.
4.2.5. Araştırmacı, modelinin dayatılmasını önleyecek biçimde gözlemlerini zengin niteliksel içerikle kayda geçirir.
4.2.6. Etnografik alan araştırması yapılır, görüşme yöntemine ek olarak gözlem yapılır.
4.2.7. Araştırılan kavrama ilişkin olarak yerel düşüncelere pencere açan metinlerin içerik çözümlemesi yapılır.
4.3. Etik yaklaşım ise; iletişimin içinde gerçekleştiği kültürün dışından bir bakış açısıyla önceden belirlenmiş karakteristik nitelikler temelinde diğer kültürlerle karşılaştırmalar yapılarak anlaşılmaya çalışılan bir yaklaşımdır.
4.3.1. İletişim davranışları sistemin dışında durularak araştırılır, kültür dışsal bir noktadan tanımlanır; sonuçların başka bir kültüre de aynı biçimde uygulanabileceği varsayılır.
4.3.2. Kültürel değişkenlerin belirli bir davranışın genel nedensel modellerine uygun olduğu varsayılır.
4.3.3. Her defasında birden çok kültür kısa sürede ve dar biçimde incelenir ve karşılaştırılır.
4.3.4. Yapı araştırmacı tarafından kurulur.
4.3.5. Farklı kültürel konumlarda koşut işlemlerle değerlendirilebilecek dışsal, ölçülebilir özellikler üzerinde odaklanılır.
4.3.6. Çok ortamlı araştırma yapılır; araştırılan kavramı algılama biçimini ve ilişkili değişkenleri ölçen araçlara verilen yanıtlar çapraz olarak karşılaştırılır.
4.3.7. Belirli ögelerin etkisinin kültürler arasında değişip değişmediğini değerlendirmek üzere, kültürü deneysel bir manipülasyon olarak kullanan karşılaştırmalı deneyler yapılır.
5. Bilimsel araştırma süreci
5.1. Literatür taraması ve araştırma sorusunun belirlenmesi
5.1.1. Akademik olarak bir araştırma yapılabilmesi için bir problem sorusunun olması gerekmektedir.
5.1.1.1. Bu problem sorusunun belirlenmesi daha önce yapılmış çalışmaları okumakla ve böylelikle gerekli edinimleri elde etmekle süreç kazanmaktadır.
5.1.1.2. Bu süreç ilgili alanyazında bir eksiklik veya bir öneri ile başlayıp ardından araştırmacının yönlendirmesiyle şekillenebilir.
5.1.2. İlgili problem sorusunun belirlenmesi literatür taraması dışında bir yol ile de şekillenebilmektedir.
5.1.2.1. Ancak böyle olması durumunda yine literatür taraması yapılmalıdır. Bu çalışmanın ilerleyişine ve içeriğine katkı sağlayacaktır.
5.1.3. Araştırma sorunu seçme ölçütleri
5.1.3.1. Genel ölçütler
5.1.3.1.1. Çözülebilirlik
5.1.3.1.2. Yenilik
5.1.3.1.3. Önemlilik
5.1.3.1.4. Etik kurallara uygunluk
5.1.3.2. Özel ölçütler
5.1.3.2.1. Araştırmacının yeterliliği
5.1.3.2.2. Araştırma yöntem ve tekniklerinde yeterlik
5.1.3.2.3. Veri toplama izni
5.1.3.2.4. Zaman ve olanaklar
5.1.3.2.5. Araştırmacının ilgisi
5.2. 'Her çalışmanın açık ve net bir şekilde belirlenmiş bir araştırma problemi olmalıdır.'
5.3. Kaynakların okunması
5.3.1. Araştırma problemi belirlendikten sonra ilgili kaynaklara ulaşılmalı ve bunlar okunmalıdır.
5.4. Araştırma ve analiz yöntemlerinin belirlenmesi
5.4.1. İlk olarak araştırma sorusu kapsamında yapılması gereken araştırma yönteminin belirlenmesidir.
5.4.2. İkinci olarak ise yapılması gereken, toplanacak verilerin analiz yönteminin belirlenmesidir.
5.5. Araştırma yöntemi ve analiz yöntemlerinin belirlenmesinden sonra veriler toplanmaya başlanır.
5.6. Verilerin toplanması ve analizi
5.6.1. Nitel veya nicel veri toplama teknikleriyle toplanan veriler belirlenen analiz yöntemleriyle analiz edilir.
5.7. Bulguların yorumlanması
5.7.1. Araştırmada elde edilen bulgular literatürde nasıl bir yerdedir ve ne tür bir örüntüye sahiptir bunlar bulgular kısmında yorumlanır.
5.7.2. Bu kısımda üretilen yeni fikirler belirtilir ve yöntem kısmındaki eksikliklerde belirtilir.
5.8. Araştırma raporunun hazırlanması
5.8.1. Son olarak ise araştırma bilimsel camiaya açılmak için bir rapor haline getirilir ve ilgili dergilere gönderilir.
6. Araştırma modelleri
6.1. Araştırma modelleri kapsamında genel olarak çalışmanın paradigmasına, modeline ve desenine ilişkin açıklamalar sunulur.
6.1.1. Bilimsel çalışmalarda desenler modellere dayanır, modeller de paradigmalardan kaynaklanır.
6.1.2. Paradigma, olay ve olgulara kapsamlı bir bakış açısı sağlayan düşünsel çerçevedir.
6.1.3. Model, belli bir gerçekliği temsil eden yapıdır.
6.1.3.1. Her araştırma modeli belirli paradigmalardan beslenir ve uygulamada onları temsil eder.
6.1.4. Desen, işlevsel uygulamalar için kullanıcı ile ürün arasındaki etkileşimi yapılandıran somutlaştırılmış bir durum, etkinlik ya da süreçtir.
6.1.4.1. Bilimsel araştırmalarda desen, kullanılan modelin hangi türünün tercih edildiğini gösteren bir işlev üstlenir. Bu nedenle, hiçbir araştırma deseni, parçası olduğu modelden ayrı düşünülemez.
6.2. Nicel araştırma
6.2.1. Nicel paradigmalar
6.2.1.1. Nicel araştırmada gözlemlenebilen davranışlar ön plandadır.
6.2.1.2. Nicel araştırmalarda veri çözümlemesinde uygun istatistiksel yöntemler kullanılır.
6.2.1.3. Nicel araştırmada sayısal veriler toplanmaktadır.
6.2.1.4. Nicel araştırmada baştan belirlenen yönteme bağlı kalınmaktadır.
6.2.1.5. Nicel araştırmanın amacı genellemeler yapmaktır.
6.2.1.6. Nicel araştırma olguya ilişkin “ne kadar, ne ölçüde, ne sıklıkta” gibi sorulara yanıt aramaktadır.
6.2.1.7. Nicel araştırma tümdengelimci bir yaklaşımı benimsemektedir.
6.2.1.8. Nicel araştırma nesneldir.
6.2.1.9. Nicel araştırmada gerçeklik bireyin dışında ve bireyden bağımsızdır.
6.2.1.10. Nicel araştırmada gerçek tek ve kesindir.
6.2.2. Nicel araştırma modelleri
6.2.2.1. Tarama modelleri
6.2.2.1.1. Tarama modelleri genel olarak var olan durumu ya da gerçekliği olduğu gibi araştırıp açıklamayı hedeflemektedir.
6.2.2.1.2. Tarama modeli; nesneye, olguya, olaya, bireye vb. ilişkin günümüzdeki ya da geçmişteki verilerin tamamının gözden geçirilmesi mantığına dayanmaktadır
6.2.2.1.3. Böylece, araştırılan olguya ilişkin dağınık veriler toparlanacak, sınıandırılacak, düzenlenecek ve çözümlenecektir.
6.2.2.1.4. Tarama modeli
6.2.2.1.5. Nedensel karşılaştırmalı model.
6.2.2.2. Deneme modelleri
6.2.2.2.1. Deneme modelindeki araştırmalarda bağımlı değişken üzerinde bağımsız değişkenin etkileri araştırılır.
6.2.2.2.2. Deneme modelleri, laboratuvar koşullarında ya da kontrollü ortamlarda gerçekleştirilir.
6.2.2.2.3. Deney ve kontrol gruplarının bulunması ya da birden çok deneysel grubun karşılaştırılması öngörülür
6.2.2.2.4. Deneme modelindeki araştırmalar, araştırmadaki faktör sayısına göre ikiye ayrılır.
6.3. Nitel araştırma
6.3.1. Nitel paradigmalar
6.3.1.1. Nitel araştırmada anlamlar ön plandadır.
6.3.1.2. Nitel araştırmada belge inceleme, içerik çözümlemesi, örnekolay çalışması ve söylem çözümlemesi gibi yöntemler ağırlıklıdır.
6.3.1.3. Nitel araştırmalarda verilerin toplanmasında daha çok belgeler, sözel açıklamalar, görüntüler vb. kullanılır.
6.3.1.4. Nitel araştırmanın amacı bir olgunun ya da az bilinen bir sorunun derinlemesine incelenmesi ve anlaşılmasının sağlanmasıdır.
6.3.1.5. Nitel araştırma “niçin ve nasıl” sorularına yanıt aramaktadır.
6.3.1.6. Nitel araştırmada gerçek görelidir ve birden çok doğru olabilir.
6.3.2. Nitel araştırma modelleri.
6.3.2.1. Fenomenolojik çözümleme.
6.3.2.1.1. “Olgubilim” ya da “görüngübilim” olarak da adlandırılan fenomenolojik modelde algılar, duygular gibi olgulara odaklanarak özü görmek, sezmek hedeenmektedir.
6.3.2.1.2. Başka bir deyişle, bu modeldeki araştırmalarda aslında farkında olduğumuz ama derinlemesine bir anlayışa sahip olmadığımız olgular üzerinde odaklanılmaktadır.
6.3.2.1.3. Fenomenolojinin ana varsayımı yalnızca deneyimlerle yaşananların bilinebileceğidir. Dünyayı değerlendirme biçimi bireyin duyusal deneyimlerine bağlıdır.
6.3.2.2. Etnografik inceleme.
6.3.2.2.1. Etnografik model, insan davranışlarının kökenlerini inceleyen antropoloji alanında gelişmiş olup bireyin davranışlarının ait olduğu toplumsal ortamda gözlemlenmesini gerektirmektedir.
6.3.2.3. Tarihsel araştırma.
6.3.2.3.1. Bir olayın önceki dönemlerle ilişkisinin araştırılmasında ya da önceki dönemlerde olan bir olayın şimdiki olaylara etkisinin incelenmesinde kullanılan bir yöntemdir.
6.3.2.4. Dayanaklı kuram.
6.3.2.4.1. “Kuram oluşturma yaklaşımı” olarak da adlandırılan dayanaklı kuram modelinde genellikle görüşme ve gözlem yoluyla toplanan veriler sürekli değerlendirilir; özgün kavram, tama ve ilişkiler belirmeye başlayınca araştırmacı bunları ek verilerle test eder.
6.3.2.4.2. Bu modeli temel alan çalışmalarda araştırmacılar topladıkları verilerden kuram geliştirebilmektedir.
6.3.2.5. Eylem araştırması.
6.3.2.5.1. Eylem araştırması, uygulamada yaşanan sorunlara etkin çözümler üretmek amacıyla uygulayıcıların kendi başlarına ya da araştırmacıların yardımıyla uygulama sürecini incelemelerine dayanır.
6.4. Karma araştırma.
6.4.1. Karma yaklaşıma dayalı araştırmalarda nicel ve nitel araştırma yöntemleri bir arada kullanılarak araştırılan gerçekliğe ilişkin daha sağlıklı ve çoğulcu verilere ulaşmak amaçlanmaktadır
6.4.2. Karma araştırma modelleri
6.4.2.1. Eşzamanalı karma model
6.4.2.1.1. Bu yaklaşıma dayanarak araştırma yapılırken araştırmanın belirli bir aşamasında hem nicel hem de nitel paradigmayı yansıtan yöntem ve tekniklerden yararlanılmaktadır.
6.4.2.2. Eşzamansız karma model
6.4.2.2.1. Bu yaklaşıma dayalı araştırma yaparken araştırmanın bir aşamasında nicel, başka bir aşamasında nitel yöntemler kullanılmaktadır.
7. Veri toplama teknikleri
7.1. Verilerin toplanması
7.1.1. Nicel araştırmalarda veri toplama araçları
7.1.1.1. Anketler
7.1.1.1.1. Belirli bir konuyla ilgili fikirleri, görüşleri, tercihleri, davranışları, beklentileri ve eğilimleri belirlemek amacıyla seçeneklere dayalı bilgi toplayan araçlardır.
7.1.1.1.2. Anket sonuçları, araştırmaya katılan bireylerin görüşlerini belirlemek, durumu değerlendirmek ve karşılaştırmalar yapmak için kullanılabilir.
7.1.1.1.3. Bilimsel araştırma sürecinde anketler; yüz yüze, telefonla, postayla ya da elektronik ortamda uygulanabilir.
7.1.1.2. Ölçekler
7.1.1.2.1. Araştırmaya katılan bireylerin değer, inanç, eğilim ve tercihlerini saptamaya yönelik araçlardır.
7.1.1.2.2. Çok çeşitli türleri olmakla birlikte, yaygın olarak kullanılan Likert tipi ölçeklerdir.
7.1.1.3. Testler
7.1.1.4. Bireylerin; bilişsel, duyuşsal ve davranışsal olarak belli özelliklerini ölçmek için geliştirilen araçlardır.
7.1.2. Nitel araştırmalarda veri toplama araçları
7.1.2.1. Görüşme
7.1.2.1.1. Görüşme, araştırmanın amaçlarına uygun bilgi toplamaya çalışan araştırmacıyla görüşülen kişi arasında soru sorma ve yanıtlamaya dayalı etkileşimli bir iletişim sürecidir.
7.1.2.1.2. Nitel araştırmalarda en çok kullanılan veri toplama araçlarından birisidir.
7.1.2.1.3. Görüşme türleri
7.1.2.2. Odak grup görüşmeleri
7.1.2.2.1. Odak grup görüşmeleri, küçük katılımcı gruplarıyla yönlendirici bir kişi rehberliğinde yürütülen ve katılımcıların tümünü ilgilendiren bir konuda, onların görüşlerini belirlemeyi amaçlayan görüşmelerdir.
7.1.2.3. Gözlem
7.1.2.3.1. Gözlem; bireylerin, nesnelerin ve olayların sistematik bir biçimde izlenerek betimlenmesidir. Davranışların doğasıyla ilgili ayrıntılı, kapsamlı ve zamana yayılmış veriler toplanabilir.
7.1.2.3.2. Gözlem türleri
7.1.2.4. Belge incelemesi
7.1.2.4.1. Belge incelemesi, araştırılması istenen konu hakkında bilgi içeren yazılı, görsel ya da işitsel materyallerin çözümlenmesidir
7.2. Ölçme araçlarının özellikleri
7.2.1. Araştırmalarda veri toplama sürecinde kullanılan ölçme araçlarının sahip olması gereken bazı özellikler bulunmaktadır.
7.2.1.1. Güvenirlik
7.2.1.1.1. Güvenirlik, bir ölçme aracının farklı ölçüm sonuçları arasındaki tutarlılık düzeyidir.
7.2.1.1.2. Bilimsel araştırmalarda, kullanılan bir ölçme aracıyla yapılan birden çok ölçümle elde edilen sonuçların tutarlılığı oranında o ölçme aracı güvenilirdir.
7.2.1.1.3. Güvenirlik katsayısı hesaplama yöntemleri
7.2.1.2. Geçerlilik
7.2.1.2.1. Her ölçme aracı belirli bir amaç için geliştirilir. Dolayısıyla, her ölçme aracının ölçmeye çalıştığı bir özellik bulunmaktadır. Geçerlik, söz konusu bu özelliklerin doğru olarak belirlenmesidir.
7.2.1.2.2. Geçerlilik türleri
8. Verilerin çözümlenmesi
8.1. Değişken
8.1.1. Veri çözümleme ilgili temel kavramlardan biri değişkendir. Değişken, araştırmalarda birey, nesne ya da olgular ile ilgili ölçebildiğimiz özelliklerin her biridir.
8.1.1.1. Değişkenleri nicel ve nitel değişkenler olarak ikiye ayırabiliriz.
8.1.1.1.1. Nicel değişkenler, herhangi bir özelliğin bir birey ya da nesnede sayısal olarak hangi miktarda olduğunu betimlemekte kullanılır.
8.1.1.1.2. Nitel değişkenler ile yapılan ölçümün amacı çoğunlukla sahip olunan bir özelliğe göre birey ya da nesneleri sınıfandırmaktır.
8.1.1.2. Değişkenler nicel ve nitel sınıfamasının yanı sıra aldıkları değerlerin sınırlı ya da sınırsız sayıda olmasına göre sürekli ve süreksiz olarak da iki başlık altında da incelenebilir.
8.1.1.2.1. Sürekli değişkenler, mümkün olan en yüksek ve en düşük puan aralığında sınırsız sayıda değer alabilirler.
8.1.1.2.2. Süreksiz değişkenler ise sınırlı sayıda değer alabilirler.
8.2. Amacı
8.3. Veri çözümlemenin amacı, incelenen konuya yönelik olarak toplanan ham verilerden elde edilen bilgileri mümkün olduğu kadar etkili bir biçimde özetlemek ve araştırma ile ilgili sağlıklı çıkarımlara ulaşmaktır.
8.4. Ölçek türleri
8.4.1. Nicel ve nitel ya da sürekli ve süreksiz değişken ayrımının yanı sıra birey ya da nesnelerin özelliklerini açıklamak için bilmek gereken bir başka temel kavram ise ölçek türleridir.
8.4.1.1. Araştırmalarda ölçek türleri sınıfama (adlandırma), sıralama (dereceleme), eşit aralıklı ve oranlı olmak üzere dörde ayrılmaktadır.
8.4.1.1.1. Sıfnıflama ölçeği; ölçülen özelliğin nicel veriler ile betimlenmesi olanaklı değilse, ölçüm sonucunda elde edilen veriler miktar göstermiyorsa, sadece ölçülen özelliğe bir isim verilebiliyorsa sınıfama ölçeği kullanımı söz konusudur.
8.4.1.1.2. Sıralama ölçeği; birey ya da nesneler belli bir ölçüte göre sıralanabildiği zaman kullanılan ölçek sıralama ölçeğidir.
8.4.1.1.3. Eşit aralıklı ölçek, ölçülen özelliğin belli bir başlangıç noktasına göre ve belli bir özelliğe sahip oluş miktarına göre eşit aralıklarla sıralanmasını ifade etmektedir.
8.4.1.1.4. Oranlı ölçek; ölçülen özelliğin başlangıç noktası gerçek sıfırsa ve birimleri arasında eşitlik söz konusu ise bu tür ölçeklere oranlı ölçek denir.
8.5. Nicel verilerin çözümlenmesi
8.5.1. Betimsel istatistikler
8.5.1.1. Araştırmalarda elde edilen çok miktarda sayısal veriyi birkaç basit ifade ile özetlemek için betimsel istatistiklerden yararlanılmaktadır.
8.5.1.1.1. Merkezi eğilim
8.5.1.1.2. Merkezi değişim
8.5.1.1.3. Standart puanlar
8.5.2. Yordamsal istatistikler
8.5.2.1. Örnekleme ait istatistiklerden yola çıkılarak evren hakkında genellemeler yapabilmek için yordamsal istatistiklerden yararlanılır
8.5.2.1.1. Hipotez testi
8.5.2.2. Ayrıca iki ya da daha fazla değişken arasındaki ilişkiyi görmek veya grupları birbirleriyle karşılaştırmak için de yordamsal istatistikler kullanılmaktadır.
8.5.3. Değiken sayısına göre
8.5.3.1. Tek değişkenli
8.5.3.2. İki değişkenli
8.5.3.3. Çok değişkenli
8.5.4. Ölçek türüne göre
8.5.4.1. Paramedik
8.5.4.2. Paramedik olmayan
8.6. Nitel verilerin çözümlenmesi
8.6.1. Betimsel analiz
8.6.1.1. Betimsel analizde veriler önceden belli olan kategori ya da boyutlara göre özetlenir ve yorumlanır.
8.6.1.1.1. Aşamaları
8.6.2. İçerik analizi
8.6.2.1. İçerik analizi verilerin belirli kavramlar ve temalar etrafında bir araya getirilmesi ve bunların anlaşılır biçimde düzenlenmesi sürecidir.
8.6.3. Kodlama ve tema oluşturma
8.6.3.1. Kodlama, nitel veriyi betimleyebilmek ve veri seti içinde yer alan temaları açığa çıkarabilmek amacıyla analiz birimlerini anlamlı parçalara ayırma ve bu parçaları adlandırma sürecidir.
9. Evren örneklem ve çalışma grubu
9.1. Bilimsel araştırmaların çoğu amaca dönük verilerin toplanması için gerçekleştirilen sayısal ölçümlere dayanır.
9.2. Bir araştırmada kimlerden veri toplanabileceği ya da kimlerden veri toplandığı evren ve örneklem kavramlarıyla ilişkilidir.
9.3. Evren
9.3.1. Kavramsal olarak evren, benzer özellikleri taşıyan bireylerin ya da öğelerin oluşturduğu bir bütündür
9.3.2. Evren, araştırma sorununa ilişkin tüm bireyleri ya da öğeleri (insanları, örgütleri, nesneleri, ülkeleri vb.) kapsar.
9.3.3. Evrenin çok kapsamlı ve içerikli bir kavram olması nedeniyle, evrene ilişkin olarak “araştırma evreni” ve “çalışma evreni” biçiminde ayrı bir sınıflandırma yapma gereği duyulmuştur.
9.3.3.1. Araştırma evreni, çoğu zaman araştırma sonuçlarının kuramsal olarak genellenebileceği evreni ifade etmektedir.
9.3.3.1.1. Örneğin, bireylerin iş doyumuna ilişkin bir araştırmada dünyada herhangi bir işte çalışmakta olan tüm bireyler araştırma evrenini oluşturmaktadır.
9.3.3.2. Çalışma evreni; evrenin soyut ve aşırı büyük olması nedeniyle evrenin tamamına ulaşmanın olanaksız olduğu ya da sonuçların tüm evrene sağlıklı genellenemeyeceği durumlarda araştırmacının evreni belirli ölçütlere göre sınırlaması gerekmektedir.
9.3.3.2.1. Araştırmanın amaçları doğrultusunda ve uygun bir gerekçelendirmeyle daraltılan evren araştırma evreni olarak tanımlanır.
9.4. Örneklem
9.4.1. Örneklem, evren içinden belirli ölçütlere göre seçilen ve evreni temsil etme yeterliğine sahip olduğu varsayılan bir alt gruptur.
9.4.2. Örneklem büyüklüğü
9.4.2.1. Örneklem evreni temsil etmek zorunda olduğu için bu koşulu karşılayacak büyüklükte olmalıdır.
9.4.2.2. Temel amaç örneklem istatistikleri ile evren parametreleri arasında uyumu yakalamaktır.
9.4.2.3. Ancak her zaman evrene ilişkin parametreler ile örneklemden elde edilen istatistikler arasında biraz fark olacaktır. Bu farka örnekleme hatası denilmektedir.
9.4.2.4. Örneklem büyüklüğü belirlenirken dikkat edilmesi gereken öğeler
9.4.2.4.1. Araştırma olanakları
9.4.2.4.2. Evrenin niteliği
9.4.2.4.3. Örnekleme yöntemi
9.4.2.4.4. Örnekleme hatasına gösterilen tolerans
9.4.3. Araştırmalarda gözlemlenen örnekleme sorunları
9.4.3.1. Evreni tanımadan örneklem alınması
9.4.3.2. Örneklem büyüklüğünün uygun olmaması
9.4.3.3. Yanlış örnekleme tekniği kullanılması
9.4.3.4. Kolaylı örneklem ile çalışılması
9.4.3.5. Gönüllü örneklem ile yetinilmesi
9.5. Örnekleme yöntemleri
9.5.1. Evrenden örneklem alınırken rastgele hareket edilmez. Bu konuda araştırmacıların kullanabileceği bazı yöntemler vardır.
9.5.2. Örnekleme modelleri olasılıklı ve olasılıksız örnekleme olmak üzere iki model altında incelenmektedir.
9.5.2.1. Olasılıklı örnekleme yapılırken örneklemin evreni temsil etme olasılığına dikkat edilir çünkü örneklemden elde edilen veriler aracılığıyla evrene ilişkin parametreler kestirilmeye çalışılır.
9.5.2.1.1. Bunun için evrendeki tüm bireylerin ya da öğelerin örnekleme seçilme şansının eşit olması gerekir.
9.5.2.1.2. Olasılıklı örneklemede seçme işlemi raslantısal olduğundan yanlılık ve seçmeye ilişkin örnekleme hatasının en az düzeyde olması hedeenmektedir.
9.5.2.2. Olasılıksız örnekleme, araştırma açısından önemli olan belirli bir ölçüte dayanarak örneklem alınmasıdır.
9.5.2.2.1. Olasılıksız örneklemede evreni temsil etme kaygısı taşınmaz.
9.5.2.2.2. Olasılıklı örneklemeden farklı olarak, evren parametrelerini belirlemek değil örneklemin amaç doğrultusundaki verilerini derinlemesine çözümleme çabası baskındır.
9.5.3. Olasılıklı örnekleme yöntemleri
9.5.3.1. Yansız örnekleme
9.5.3.1.1. Bu örnekleme tekniğinde evrendeki tüm bireylerin örnekleme girebilme şansının eşit ve birbirinden bağımsız olması gerekir.
9.5.3.2. Sistematik örnekleme
9.5.3.2.1. Bu teknik, evrenin kaç bireyden oluştuğu biliniyorsa kullanılmaktadır.
9.5.3.3. Küme örnekleme
9.5.3.3.1. Tek tek bireyler yerine belirli bir özellik etrafında kümeleşmiş birimler örnekleme alınır.
9.5.3.4. Tabakalı örnekleme
9.5.3.4.1. Genellikle demografik özelliklere göre oluşan tabakalar evrenden örneklem seçilirken dikkate alınmalıdır.
9.5.4. Olasılıksız örnekleme yöntemleri
9.5.4.1. Gelişigüzel örnekleme
9.5.4.1.1. Bu teknikte örneklem büyüklüğü çoğu zaman araştırmacı tarafından keyfi olarak belirlenir.
9.5.4.1.2. O anda kim varsa onu örneklem olarak belirlemek gelişigüzel örneklemedir.
9.5.4.2. Amaçlı örnekleme
9.5.4.2.1. Araştırmacının kendi hedefi doğrultusunda evrenden seçim yaparak örneklemi belirlemesidir.
9.5.4.2.2. Örneklem belirlenirken araştırma sorununa en uygun olan öğelerin seçimine özen gösterilir.
9.5.4.3. Kota örneklemesi
9.5.4.3.1. Evrenin belirli özelliklerine bakılarak örneklemde de bu özelliklerin bulunması için belirli kotaların konulduğu örnekleme tekniğidir.
9.5.4.3.2. Tabakalı örneklemeye benzemekle birlikte araştırmacı tarafından her özelliğe ilişkin belirli sayıda örnek alınması yönüyle farklılaşır. Bu sayıya “kota” denilmektedir.
9.5.4.4. Kartopu örnekleme
9.5.4.4.1. Bu tekniğe çoğu zaman “dedektif yaklaşımı” da denilmektedir. Araştırma konusuna ilişkin örneklemin başlangıçta belirsiz olduğu durumlar için özellikle uygun bir örnekleme tekniğidir.
9.5.4.4.2. Bir noktadan başlayarak yeni bilgilere ve yeni kitlelere ulaşılır. Başlangıçta örnekleme seçilen bireylerden toplanan bilgiler ya da sağlanan yardımla başka bireylere ulaşılır ve onlar da örnekleme katılarak veri toplama işlemine devam edilir.
9.5.4.5. Kolaylı örnekleme
9.5.4.5.1. Bu tekniğin kullanıldığı durumlarda örneklem, araştırmacının rahatlıkla ulaşabileceği katılımcılardan oluşur.
9.5.4.6. Gönüllü örnekleme
9.5.4.6.1. Bu tekniğin kullanıldığı durumlarda araştırmaya gönüllü bireyler denek ya da yanıtlayıcı olarak katılır.
9.5.4.7. Çok düzeyli örnekleme
9.5.4.7.1. Genelde birden çok örnekleme tekniğinin bir araya getirilip uygulanmasıyla ortaya çıkan bir örneklemedir.
9.5.4.7.2. Uygun bileşkenin ne olduğuna, araştırma amaçları doğrultusunda karar verilir. Sosyal bilimlerde örneklem genellikle büyük, belirsiz ve karışık yapıda olduğundan çok düzeyli örnekleme ciddi kolaylık sağlamaktadır.
10. Bilimsel Yönteme Giriş
10.1. Ary, Jacobs, Razavieh ve Sorensen (2010) insanların sorunlarının çözümü için kullandıkları bilgi kaynaklarını beş grupta toplamışlardır. Bunlar;
10.1.1. Deneyim
10.1.2. Otorite
10.1.3. Tümdengelime dayalı akıl yürütme
10.1.3.1. Genel bir önermeden özel bir önermeye ve bu iki önerme arasındaki ilişkiye dayalı olarak yapılan çıkarımdan hareketle bir sonuca giden sistematik bir akıl yürütme, düşünme sürecidir.
10.1.3.2. Tümdengelimsel akıl yürütme sürecinin üç temel basamağı ve vardır. Bunlar (1) genel önerme, (2) özel önerme ve (3) sonuç (çıkarım) olarak belirtilebilir.
10.1.3.3. Tümdengelime dayalı akıl yürütmede bazı sınırlılıklar vardır.
10.1.3.4. Nicel araştırmaya yakındır.
10.1.4. Tümevarıma dayalı akıl yürütme
10.1.4.1. Tümevarıma dayalı akıl yürütmede önce örneklerin gözlenmesi sonra tüm gözlem sonuçlarının birlikte değerlendirilmesi sonucunda karara varılması gerekmektedir.
10.1.4.2. Tümevarıma dayalı akıl yürütmede de bazı sınırlılıklar vardır (tüm örneklerin gözlenmesi olanaklı değildir).
10.1.4.3. Nitel araştırmaya yakındır.
10.1.5. Bilimsel Yöntem
10.1.5.1. Bilimsel yöntem hem tümdengelime dayalı hem de tümevarıma dayalı akıl yürütme süreçlerini birlikte kullanmaktadır.
10.1.5.1.1. 1. Önce, çözülecek sorunla ilgili daha önceki gözlem sonuçlarına ve verilere dayalı olarak, sorunun geçici çözümünü ifade eden bir hipotez oluşturulmaktadır.
10.1.5.1.2. 2. Oluşturulan bu hipotez gözlem sonuçlarına dayalı olduğu için tümevarıma dayalı akıl yürütme sürecinin kullanıldığını söyleyebiliriz.
10.1.5.1.3. 3. Daha sonra oluşturulan bu hipotezle ilgili yeni gözlemler ve veriler toplanarak, o hipotezin doğrulanıp doğrulanmadığı kontrol edilmektedir. Burada oluşturulan hipotezi tümdengelime dayalı akıl yürütme sürecindeki genel önermeye benzetebiliriz.
10.1.5.1.4. 4. Daha sonraki süreçte yapılan gözlemler ve yeni verilerin toplanıp sonuca varılması ise, yeni bir tümevarıma dayalı akıl yürütme sürecinin işe koşulduğunun göstergesidir.