1. Дунд гинжин урттай ацил-КоА дегидрогеназын дутагдал (MCAD)
1.1. Хэвийн бодисын солилцоо
1.1.1. MCAD фермент нь өөх тосны задралын (β-исэлдэлтийн) замын митохондрид явагдаж, өөхний хүчлүүдийг жижиглэн задалж, ATP буюу энерги гарган авдаг.
1.2. Эмгэгт нөлөөлсөн ферментүүд
1.2.1. Гол гэмтдэг фермент
1.2.1.1. MCAD (Medium-Chain Acyl-CoA Dehydrogenase)
1.2.1.1.1. Дунд гинжин дэхь ацил-КоА задарч чадахгүй → энергийн дутагдал
1.2.2. Холбогдох ферментүүд
1.2.2.1. VLCAD (Very Long-Chain Acyl-CoA Dehydrogenase)
1.2.2.1.1. Урт гинжин өөхний хүчил (C14–C20)-д үйлчилдэг
1.2.2.2. SCAD (Short-Chain Acyl-CoA Dehydrogenase)
1.2.2.2.1. Богино гинжин өөхний хүчлүүдэд (C2–C4) үйлчилдэг
1.2.2.3. CPT I, CPT II (Carnitine Palmitoyltransferase I & II)
1.2.2.3.1. MCAD эмгэгт карнитинтай холбогдсон дунд гинжин ацилкарнитинууд (ж: C8) хуримтлагдахад холбоотой.
1.2.2.4. HAD (Hydroxyacyl-CoA Dehydrogenase)
1.2.2.4.1. MCAD-ийн бүтээгдэхүүнийг хүлээж авч, дараагийн шатанд оруулдаг
1.2.2.5. ETF (Electron Transfer Flavoprotein)
1.2.2.5.1. Электрон дамжуулалт
1.3. Эмнэлзүйн шинж тэмдэг
1.3.1. Гэнэт эхэлдэг гипогликеми
1.3.2. Сульдах, бөөлжих
1.3.3. Элэгний томрол (гепатомегали), элэгний үйл ажиллагааны алдагдал
1.3.4. Булчингийн сулрал, саажилт
1.3.5. Metabolic crisis
1.4. Эмчилгээний аргууд
1.4.1. Өлсгөлөнгөөс сэргийлэх
1.4.2. Нүүрс ус ихтэй хооллолт
1.4.3. Карнитин нэмэлт (зарим тохиолдолд)
1.4.4. Генетик зөвлөгөө
1.4.5. Шинээр төрөгсдийн скрининг
1.4.6. Урт хугацааны хяналт
1.5. Эх сурвалж
1.5.1. Nelson, D. L., & Cox, M. M. (2021). Lehninger Principles of Biochemistry (8th ed.)
1.5.2. Scriver, C. R., Beaudet, A. L., Sly, W. S., & Valle, D. (2001). The Metabolic and Molecular Bases of Inherited Disease (MMBID)
1.5.3. Kliegman, R., Stanton, B., Geme, J., & Schor, N. (2020). Nelson Textbook of Pediatrics (21st ed.)
1.5.3.1. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK1424/
2. Маш урт гинжин урттай ацил-КоА дегидрогеназын дутагдал (VLCAD)
2.1. Хэвийн бодисын солилцоо
2.1.1. VLCAD нь ≥14 нүүрстөрөгчийн атомуудтай маш урт гинжин өөхний хүчлүүдийг задалдаг анхны шатны фермент юм.
2.1.2. Урт гинжин өөхний хүчил нь митохондрид орно.
2.1.2.1. VLCAD ферментийн оролцоотойгоор исэлдэн ацетил-КоА болон богино гинжин метаболитууд болж хувирна.
2.1.2.1.1. Үр дүнд нь ATP үүсдэг.
2.2. Эмгэгт нөлөөлсөн ферментүүд
2.2.1. VLCAD ферментийн дутагдал
2.2.1.1. Өөх тосны хүчил задрахгүй
2.2.1.1.1. Энергийн хомсдол
2.2.2. Хуримтлагдсан урт гинжин ацил-КоА болон тэдгээрийн метаболитууд эд эсэд хортой
2.3. Эмнэлзүйн шинж тэмдэг
2.3.1. Хүнд хэлбэр (нярайн эхэн үе)
2.3.1.1. Хэт ноцтой гипогликеми (глюкоз бууралт)
2.3.1.2. Зүрхний булчингийн эмгэг (кардиомиопати)
2.3.1.3. Шок, гэнэт нас барах
2.3.2. Дунд зэргийн хэлбэр (хүүхдийн насанд)
2.3.2.1. Булчингийн сулрал, гипотони
2.3.2.2. Гипогликеми
2.3.2.3. Энергийн хэрэгцээ нэмэгдсэн үед (халуурал, өвчин) шинж илэрнэ
2.3.3. Хөнгөн хэлбэр (насанд хүрэгчид)
2.3.3.1. Булчингийн өвдөлт, булчин задаргаа (рабдомиолиз)
2.3.3.2. Дасгал хөдөлгөөний дараа миоглобинуриа
2.4. Эмчилгээний аргууд
2.4.1. Зорилго
2.4.1.1. Энергийн дутагдлаас сэргийлэх, гипогликеми болон хордлогоос хамгаалах
2.4.2. Бага ба олон удаагийн хооллолт (илчлэг тасалдуулахгүй байх)
2.4.3. Урт хугацаанд өлөн байхаас зайлсхийх
2.4.4. Дунд гинжин триглицерид (MCT) агуулсан хоол хүнс
2.4.4.1. (VLCAD ферментийн оролцоогүй задардаг)
2.4.4.2. (VLCAD ферментийн оролцоогүй задардаг)
2.4.5. Глюкоз агуулсан уусмал
2.4.5.1. Өвдөх, өлсөх үед
2.4.6. Генийн эмчилгээ–одоогоор туршилтын шатанд байна
2.5. Эх сурвалж
2.5.1. GeneReviews - VLCAD deficiency https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK6816/
2.5.2. Nelson Textbook of Pediatrics, 21st edition
2.5.3. UpToDate - “Very long-chain acyl-CoA dehydrogenase deficiency”
3. Карнитины тээвэрлэгчийн дутагдал
3.1. Хэвийн бодисын солилцоо
3.1.1. Хэвийн бодисын солилцооны үед АцилКоА нь в-исэлдэлтэнд орохдоо метохондрийн мембраныг нэвтлэх хэрэгтэй болно. Энэ үед карнитин нэгдэл туслаж ацилкарнитин нэгдэл үүсч мембраныг нэвтэлнэ.
3.2. Эмгэгт нөлөөлсөн ферментүүд
3.2.1. OCTN2 (Organic Cation Transporter Novel type 2)
3.2.1.1. Кодлодог ген нь SLC22A5
3.2.2. CPT I deficiency
3.2.2.1. Кодлодог ген нь CPT1A
3.2.3. CPT II deficiency
3.2.3.1. Ген нь: CPT2
3.2.4. CPT III deficiency
3.2.4.1. Кодлодог ген нь SLC25A20
3.3. Эмнэлзүйн шинж тэмдэг
3.3.1. Гипогликеми (глюкоз түвшин багасах)
3.3.2. Сульдах, ядрах
3.3.3. Гепатомегали (өөхөн солилцоо алдагдсанаас элэг өөхлөх)
3.3.4. Булчин үйл ажиллаагааны алдагдал, таталт
3.3.5. Зүрхны булчингийн эмгэг
3.3.6. Рабдомиолиз( булчин задрал)
3.4. Эмчилгээний аргууд
3.4.1. Карнитин нөхөх эмчилгээ эм(Levocarnitine хоногт 100-400мг)
3.4.2. Хоолны дэглэм: тогтмол нүүрс ус агуулсан хооллолт, өөх тос бага хэрэглэх,
3.4.3. Тогтмол хяналт
3.5. Эх сурвалж
3.5.1. Elearning.mnums.edu.mn Биохими А2 өөхны солилцоо лекц
3.5.2. Хүний физиологи ном Г.Отгон
3.5.3. https://youtu.be/uYutpPY7xcw?si=rPcn5K9GzS6GPLCv
3.5.4. Elearning.mnums.edu.mn Удамзүй лекц бодисын солилцооны эмгэг лекц
3.5.5. Анагаах ухааны биохими ном
3.6. Ауотосом рециссивээр удамшина.
4. Тосны хүчлийн исэлдэлт( B исэлдэлт)
4.1. Митохондрийн матриксд
4.1.1. АцилКоАдегидрогеназа энзим (тосны дээд хүчлийг a,b-ханаагүй ацилКоА болгоно.)
4.1.2. ЭноилКоА гидратаза (усыг нэгдүүлж B-оксиацил-КоА дегидротаза)
4.1.3. Оксиацил-КоА дегидрогеназа( В кетоацил-КоА
4.1.4. В-кетоацилтиолаза (Идэвхтэй цууны хүчил, Ацил-КоА /2нүүрстөрөгчөөр богиноссон/ үүсгэнэ. Цууны хүчил цаашаа кребс циклд ашиглагдаж, АцилКоА дахин в исэлдэлтэд дахин орно.)
4.2. Митохондрийн матрикс нэвтлэхээс өмнө
4.2.1. Ацил-КоА синтетаза
4.2.2. Карнитин ацел-трансфераза
4.3. Эх сурвалж
4.3.1. Анагаах ухааны биохими
4.3.2. https://youtu.be/jxylGoJP9jY?si=3TOqfzkAEmUfTzFh
4.3.3. https://youtu.be/jxylGoJP9jY?si=3TOqfzkAEmUfTzFh
4.3.4. https://youtu.be/__jS-pjzb5k?si=oejsNI__DXtTXVfo
5. Сфинголипидоз
5.1. Хэвийн бодисын солилцоо
5.1.1. Сфинголипидийн бүтэц
5.1.1.1. Сфингозин (серин, пальмитойл КоА)
5.1.2. Синтезийн үе шат
5.1.2.1. Церамид үүсэх
5.1.3. Задралын үе шат
5.1.3.1. Лизосомд ферментийн тусламжтай
5.2. Эмгэгт нөлөөлсөн ферментүүд
5.2.1. Галактоцереброзид- β галактозидаз
5.2.1.1. Краббын өвчин
5.2.1.1.1. Сонсголын алдагдал
5.2.1.1.2. Харааны алдагдал, сохрол
5.2.1.1.3. Цочромтгой байдал
5.2.1.1.4. Хооллох бэрхшээл
5.2.1.2. Үүдэл эс шилжүүлэн суулгах: Шинж тэмдэг илрэхээс өмнө эсвэл эхний шатанд ясны чөмөг эсвэл цусны үүдэл эс шилжүүлэн суулгах нь өвчний явцыг удаашруулж болзошгүй.
5.2.2. Сфингомиелиназ
5.2.2.1. Нимани-Пикийн өвчин
5.2.2.1.1. Элэг, дэлүү томрох
5.2.2.1.2. Уушгины үйл ажиллагааны алдагдал
5.2.2.1.3. Хоол боловсруулах замын асуудлууд
5.2.2.1.4. Хоол боловсруулах замын асуудлууд
5.2.2.1.5. Мэдрэлийн үйл ажиллагааны доройтол
5.2.2.2. Одоогоор бүрэн эмчлэх арга байхгүй, шинж тэмдгийг хөнгөвчлөхөд чиглэдэг.
5.2.3. Глюкоцеребозидаз
5.2.3.1. Гошегийн өвчин
5.2.3.1.1. Элэг, дэлүү томрох
5.2.3.1.2. Ясны өвдөлт, хугарал
5.2.3.1.3. Цус багадалт
5.2.3.1.4. Ядрах, сульдах
5.2.3.2. Фермент оруулах эмчилгээ: Энэ нь дутагдаад байгаа ферментийг судсаар дамжуулан нөхөн олгох эмчилгээ.
5.2.4. Гексозаминидаз А
5.2.4.1. Тей-Саксын өвчин
5.2.4.1.1. Сэтгэцийн болон хөдөлгөөний хөгжилтийн саатал
5.2.4.1.2. Хэт мэдрэгшилт (hyperacusis)
5.2.4.1.3. Булчингийн сулрал (hypotonia) болон саажилт
5.2.4.1.4. Нүдний торлог бүрхэвч дээр “бөөрөнхий улаан толбо” (cherry-red spot) илрэх
5.2.4.1.5. Уналт таталт (seizures)
5.2.4.2. Одоогоор бүрэн эмчлэх арга байхгүй, шинж тэмдгийг хөнгөвчлөхөд чиглэдэг.
5.2.5. α галактозидаз
5.2.5.1. Фабрийн өвчин
5.2.5.1.1. Гар, хөлөнд өвдөлт мэдрэгдэх
5.2.5.1.2. Хөлрөлт багасах
5.2.5.1.3. Зүрх судасны эмгэгүүд
5.2.5.1.4. Арьсан дээрх улаан, хөхөлбөр тууралт
5.2.5.2. Фермент оруулах эмчилгээ
5.3. Эх сурвалж:
5.3.1. “Enzyme replacement therapy and substrate reduction therapy in lysosomal storage diseases” - Судалгаа
5.3.1.1. “New Approaches to Tay-Sachs Disease Therapy” - Судалгаа
5.3.2. https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/tay-sachs-disease/symptoms-causes/syc-20378190?utm_source=chatgpt.com
5.3.2.1. https://rarediseases.org/rare-diseases/gaucher-disease/?utm_source=chatgpt.com
5.3.2.1.1. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK556129/?utm_source=chatgpt.com
5.3.3. https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC3747619/?utm_source=chatgpt.com
6. Гиперледеми (өндөр холестрин)
6.1. Цусанд липидийн (холестерин, триглицерид) түвшин хэт ихсэхийг хэлнэ. Энэ нь зүрхний шигдээс, цус харвалт зэрэг зүрх судасны өвчний эрсдэлийг нэмэгдүүлдэг.
7. Липопротеид солилцооны эмгэг
7.1. Хэвийн бодисын солилцоо
7.1.1. Липопротеид нь липидүүдийг (триглицерид, холестрин) усанд уусдаггүй тул цусанд зөөвөрлөдөг.
7.1.1.1. 1. Экзоген зам (хоолны липид)
7.1.1.1.1. Гэдэс → Хиломикрон → Эд→ Элэг
7.1.1.2. 2. Эндоген зам (элэгний синтез)
7.1.1.2.1. Элэг → VLDL → IDL → LDL → Эд / Элэг
7.1.1.3. 3. Обрат тээвэрлэлт
7.1.1.3.1. Эд → HDL → Элэг
7.2. Липопротетуудыг нягтралаар нь
7.2.1. Бага нягтралтай лепопротеид (LDL)
7.2.1.1. “Муу” холестерин гэж нэрлэгддэг бөгөөд холестериныг эд эсүүдэд зөөвөрлөдөг.
7.2.2. Өндөр нягтралтай лепопротеид (HDL)
7.2.2.1. Сайн” холестерин гэж нэрлэгддэг бөгөөд элгэнд холестериныг буцаан зөөвөрлөж, биеэс гадагшлуулахад тусалдаг.
7.2.3. Маш бага нягтралтай лепопротеид (VLDL)
7.2.3.1. Триглицеридийг зөөвөрлөдөг бөгөөд өндөр түвшин нь зүрх судасны өвчний эрсдэлийг нэмэгдүүлдэг.
7.3. Эмгэгүүдийн төрөл
7.3.1. Гол эмгэгүүд
7.3.1.1. Гиперлипопротеинеми
7.3.1.1.1. Цусанд липопротеидийн түвшин хэвийн хэмжээнээс ихсэхийг хэлнэ. Энэ нь LDL, VLDL зэрэг липопротеидийн өндөр түвшнээр илэрч, атеросклерозын эрсдэлийг нэмэгдүүлдэг.
7.3.1.2. Гиполипопротеинеми
7.3.1.2.1. Липопротеидийн түвшин хэт багасахыг хэлнэ. Жишээлбэл, HDL-ийн түвшин багасах нь зүрх судасны өвчний эрсдэлийг нэмэгдүүлдэг.
7.3.2. Шинж тэмдэг
7.3.2.1. Липопротеидийн солилцооны эмгэгүүд нь ихэвчлэн тодорхой шинж тэмдэггүй байдаг бөгөөд зөвхөн цусны шинжилгээгээр илэрдэг. Гэсэн хэдий ч, зарим тохиолдолд дараах шинж тэмдгүүд илэрч болно
7.3.2.1.1. Арьсан дээр шаргал өнгийн өөхөн товруу (ксантома) үүсэх.
7.3.2.1.2. Нүдний эвэрлэг бүрхэвчийн эргэн тойронд цагаан цагираг (аркус сенилис) үүсэх.
7.3.2.1.3. Нүдний дотор буланд шаргал товруу (ксантелазма) үүсэх.
7.3.3. Шинжилгээ ба оношилгоо
7.3.3.1. Липидийн солилцооны эмгэгийг оношлохын тулд цусны шинжилгээгээр нийт холестерин, LDL, HDL, триглицеридийн түвшинг тодорхойлдог.
7.3.3.1.1. 1. Фasting Lipid Profile: • TC – Нийт холестерин (< 200 мг/дл) • LDL-C – Муу холестерин (< 100 мг/дл) • HDL-C – Сайн холестерин (> 40/50 мг/дл) • TG – Триглицерид (< 150 мг/дл)
7.3.3.1.2. 2. Тусгай шинжилгээ: • Apo B-100, Apo A-I • Lipoprotein electrophoresis (ангилах) • Genetic testing (удамшлын хэлбэрт)
7.4. Эмчилгээ
7.4.1. Амьдралын хэв маягийг өөрчлөх
7.4.1.1. Эрүүл хооллолт, тогтмол дасгал хөдөлгөөн, жингээ хянах, тамхинаас татгалзах зэрэг нь липидийн түвшинг бууруулахад чухал үүрэгтэй.
7.4.2. Эмийн эмчилгээ
7.4.2.1. Статин зэрэг холестерин бууруулах эмүүдийг эмчийн заавраар хэрэглэнэ.
7.4.3. Хоёрдогч шалтгааныг эмчлэх
7.4.3.1. Хэрэв липидийн эмгэг нь бусад өвчин (жишээлбэл, чихрийн шижин) эсвэл эмийн хэрэглээнээс үүдэлтэй бол үндсэн өвчнийг эмчлэх шаардлагатай.
7.5. Эмгэгт нөлөөлдөг ферментүүд
7.5.1. Lipoprotein lipase (LPL)
7.5.2. Hepatic lipase (HL)
7.5.3. Lecithin-cholesterol acyltransferace (LCAT)
7.5.4. Acyl-CoA:cholesterol acyltransferase (ACAT)
7.5.5. Adenosine triphosphate-binding cassette transporters (ABCA1)
7.5.6. HMG-CoA reductive
7.5.7. CYP7A1 (Cholesterol 7-alpha-hydroxylase)
7.6. Эх сурвалж
7.6.1. Kumar & Clark’s Clinical Medicine, 10th Edition
7.6.2. Robbins and Cotran Pathologic Basis of Disease, 10th Edition
7.6.3. Harrison’s Principles of Internal Medicine, 21st Edition
7.6.4. National Cholesterol Education Program (NCEP) ATP III Guidelines
7.6.5. American Heart Association – www.heart.org