1. OMURGASIZLARDA DOLAŞIM
1.1. SÜRÜNGENLERDE
1.1.1. Vücut boşluğu küçük kanallarla dış ortamla irtibatlıdır.
1.1.2. Dolaşım sistemi olmayan bu canlılarda hücrelerin madde alış verişleri tüm vücut yüzeyi ve açıklıklarla sağlanır.
1.1.3. BU hayvanlarda vücut içinde bulunan bazı hareketli hücreler de (göçücü hücreler) madde taşınmasında görev yapar.
1.2. EKLEMBACAKLILARDA
1.2.1. Böceklerin sırt bölgesinde kalp görevini yapan ve 7-10 bölmeli olan bir damar bulunur. Bu damarın arka ucu kapalı, ön ucu açıktır. Bölmelerin yanlarında da küçük delikler yer alır. Bölmeleri çevreleyen kasların ve vücut kaslarının kasılması ile kan, damar içinde öne doğru itilir. Bu sırada bölmelerin yan açıklıkları kapanır. Kan bu hareketiyle önce kısa olan atar damara, oradan da vücut boşluğuna dağılır.
1.2.2. Kan, vücut boşluğunda iken gerekli olan madde alış verişi sağlanır.
1.2.3. Kasların gevşeme durumunda ise yan açıklıklar açılır ve vücut boşluğundaki kan yeniden sırt damarına alınır. Bu canlılarda kılcal damarlar ve toplar damarlar yoktur.
1.2.4. Böceklerde solunum gazlarının değişimi trakeler ve trakeollerle yapıldığından kanda oksijen, karbondioksit ve bunları taşıyan pigmentler bulunmaz.
1.3. HALKALI SOLUCANLARDA
1.3.1. Halkalı solucanlarda iki ana damardan oluşan basit bir kapalı dolaşım sistemi görülür.
1.3.2. Halkalı solucanlardan olan toprak solucanında dolaşım sistemi kalp, atar damar, toplar damar, kılcal damar ve bunların içinde dolaşan dolaşım sıvısından meydana gelmiştir.
1.3.3. Toprak solucanlarında omurgalılardaki gibi gerçek bir kalp yoktur. Bazı damarlar, kuvvetli şekilde kasılıp gevşeyerek kalp görevi görürler.
1.3.4. Toprak solucanında dolaşım sisteminin iki ana damarından biri sindirim borusunun üst tarafında bulunan sırt damarı diğeri ise alt tarafta bulunan karın damarıdır. Bu damarlardan karın bölgesindeki atar damar, sırt bölgesindeki atar damar, sırt bölgesindeki ise toplar damardır.
1.3.5. Kanın dolaşımı sırt bölgesindeki ise toplar damardır. Kanın dolaşımı sırtta arkadan öne, karın tarafında ise önden arkaya doğrudur. Bu iki ana damar 7. ve 11. halkalar arasındaki 5 çift yan damarla birbirine bağlıdır. 5 çift yan damar kasılıp gevşeme özelliği ile kalp görevi görür.
1.3.6. Atar ve toplar damarlardan, deri ve diğer organlara kılcal damar uzanır. Kılcal damarlar doku hücrelerinin besin ve solunum gazı değişimini yaparlar.
1.3.7. 5 çift yan damar (kalp), gevşediğinde toplar damardaki kan kalbe döner. Kasıldığında ise içindeki kan karındaki atar damara pompalanır.
1.3.8. Damar dışına çıkmayan kan kılcal damarlar yardımıyla bağırsak, deri ve diğer organlara iletilir.
1.3.9. Kanın karbondioksit bakımından temizlenmesi deri altındaki kılcallar tarafından vücut yüzeyi ile sağlanır.
2. İNSANLARDA DOLAŞIM SİSTEMİ
2.1. KALP
2.1.1. Kalp kanın pompalanmasını sağlar.
2.1.2. Kalp dört odacıklıdır.
2.1.3. Üsttekilere kulakcık, alttakilere karıncık denir.
2.1.4. Kan toplardamarla kulakcıklara gelir.
2.1.5. Karıncıklar da atardamar ile kanın pompalandığı yerdir.
2.1.6. Kalbin sağ tarafında kirli, sol tarafında temiz kan bulunur.
2.1.7. Kulakcıklar ile karıncıklar arasında kapakcıklar bulunur.
2.2. DAMARLAR
2.2.1. ATAR DAMAR
2.2.1.1. Kanı kalpten taşıyan damarlardır.
2.2.1.2. Kalınlığı fazladır.
2.2.1.3. Kan basıncı ve akış hızı fazladır.
2.2.1.4. Akciğer atardamarı hariç temiz kan taşır.
2.2.1.5. En büyük atardamar aorttur.
2.2.2. TOPLAR DAMAR
2.2.2.1. Kanı kalbe taşıyan damarlardır.
2.2.2.2. Akciğer toplardamarı hariç kirli kan taşır.
2.2.2.3. Kan akış hızı atardamardan yavaş, kılcal damardan hızlıdır.
2.2.2.4. Kan basıncı en düşük damardır.
2.2.3. KILCAL DAMAR
2.2.3.1. Hücrelerle madde alış-verişinin yapılmasını sağlar.
2.2.3.2. Kan basıncı toplardamardan fazladır.
2.2.3.3. Akış hızı en yavaş damardır.
2.3. KAN
2.3.1. KAN HÜCRELERİ
2.3.1.1. ALYUVAR
2.3.1.2. AKYUVAR
2.3.1.3. KAN PULCUKLARI
2.3.2. KAN PLAZMASI
2.4. BÜYÜK KAN DOLAŞIMI
2.4.1. Büyük kan dolaşımında kan, kalp ile vücut arasında dolaşır.
2.4.2. Kalbin sol karıncığından aort atar damarı ile çıkan temiz kan bütün vücuda dağılır.Hücrelere besin ve oksijen taşınır.
2.4.3. Hücrelerde oluşan atıklar ve karbondioksit kana geçerek kan kirlenir.
2.4.4. Alt ve üst ana toplardamarla kalbin sağ kulakçığına gelir.
2.5. KÜÇÜK KAN DOLAŞIMI
2.5.1. Küçük kan dolaşımında kan, kalp ile akciğer arasında dolaşır.
2.5.2. Kalbin sağ karıncığındaki kirli kan akciğer atardamarı ile akciğere taşınır.
2.5.3. Akciğerde temizlenir. (Karbondioksit verilerek, oksijence zenginleşir.)
2.5.4. Temiz kan kalbin sol kulakçığına gelir.
3. AÇIK DOLAŞIM
3.1. Açık dolaşım sistemi Kalp, kan, atardamar ve toplardamardan oluşur.
3.2. Kılcal damar bulunmaz.
3.3. Kan kısmen damarlarla, kısmen de sinüs adı verilen vücut içi boşluklarında dolaşır.
3.4. Kan sıvısı, doku sıvısı ayırımı yoktur. (hemolenf sıvısı bulunur)
3.5. Kanın akış hızı yavaştır.
3.6. "Hareket yeteneği az olan canlılarda görülür.
3.7. Açık dolaşım; ahtopod ve mürekkep balığı haricindeki yumuşakçalarda, eklem bacaklılarda ve derisi dikenlilerde bulunur.
3.8. Böcekler, trake solunumu yaptığından; bunların kanlarında solunum gazları taşınmaz.
3.9. Böceklerin sırtlarında, 8-10 odacıklı kalp görevi yapan atar damar bulunur. Kan daima, arkadan öne doğru akar.
4. KAPALI DOLAŞIM
4.1. Kalp, kan, atardamar, kılcal damar ve toplardamardan oluşur.
4.2. Kan damar dışına çıkmaz.
4.3. Kan sıvısı ve doku sıvısı ayrıdır.
4.4. Kanın akış hızı yüksektir.
4.5. Hareket yeteneği yüksek olan canlılarda görülür.
4.6. Kapalı dolaşım omurgasızlardan; halkalı solucanlarda, ahtopod, mürekkep balığında ve tüm omurgalılarda görülür.
4.7. İlk kapalı dolaşım, toprak solucanında görülür.
4.8. Toprak solucanlarının sırtlarında, kalp görevi yapan, atar damar bulunur. Kan sırtta, arkadan öne doğru akar.
4.9. Karın kısmında ise önden arkaya doğru akar.
5. OMURGALILARDA DOLAŞIM
5.1. KURBAĞALARDA DOLAŞIM SİSTEMİ
5.1.1. Kurbağaların kalbi iki kulakçık ve bir karıncık olmak üzere üç odacıklıdır. Sol kulakçıkta akciğerden gelen temiz kan, sağ kulakçıkta ise dokulardan gelen kirli kan bulunur. Her iki kulakçık kasıldığında içerisindeki kan karıncığa geçer. Karıncıkta kirli ve temiz kan birleşerek karışık olarak bulunur. Karıncık kasıldığında içindeki karışık kan vücuda pompalanır.
5.1.2. Kurbağalarda, karıncığın kasılmasıyla vücut hücrelerine kullanılmak için gönderilen kan da, akciğerlere temizlenmek için gönderilen kan da karışık kandır.
5.2. BALIKLARDA DOLAŞIM SİSTEMİ
5.2.1. Balıklarda kalp, bir kulakçık ve bir karıncık olmak üzere iki odacıklı bir yapıya sahiptir.
5.2.2. Vücut hücrelerinin solunumu sonucu karbondioksit yönüyle kirlenen kanı önce iki ana toplar damarla kalbin kulakçığına getirilir. Kulakçığın kasılmasıyla içindeki kirli kan karıncığa gönderilir. Karıncığın kasılması sonucu ile de kirli kan temizlenmek üzere solungaçlara pompalanır.
5.2.3. Balıkların kalbinde hiçbir zaman temiz kan bulunmaz.
5.2.4. Kalbin görevi, gelen kirli kanı tek yönlü olarak kasılarak solungaçlara göndermektir. Solungaçlarda temizlenen kan, kalbe uğramadan doğrudan dokulara gönderilir.
5.2.5. Yani balıklarda küçük kan dolaşımı yoktur. Balıklarda kanın dolaşım hızı diğer omurgalılara oranla daha düşüktür.
5.2.6. Balıklar denizin belirli derinliklerinde yaşarlar. Belirli bir sıcaklık kuşağında yaşayan balık türünün kendine has vücut sıcaklığı vardır ve bu sıcaklık çevreyle uyum içindedir.
5.2.7. Deniz ve okyanus gibi ortamlar çoğunlukla sabit sıcaklığa sahiptir. Herhangi bir nedenle vücut sıcaklığı birkaç °C değişse de tekrar dengeye getirilir.
5.3. KUŞLARDA VE MEMELİLERDE DOLAŞIM SİSTEMİ
5.3.1. Kuşlarda ve memelilerde iki kulakçık ve iki karıncıktan oluşan dört odacıklı kalp bulunur. Sağ kulakçık ve sağ karıncıktan meydana gelen sağ bölümde vücuttan gelen kirli kan (karbondioksit bakımından zengin) bulunurken, sol kulakçık ve sol karıncıktan meydana gelen sol bölümde ise akciğerden gelen temiz kan (oksijen bakımından zengin) bulunur. Kulakçıklara vücuttan ve akciğerden kan gelirken karıncıklardaki kan akciğere ve bütün vücuda gönderilir. Bu canlılarda kalpte ve vücutta temiz kan ile kirli kan birbirine karışmadan ayrı ayrı dolaşır.
5.3.2. Kuşların ve memelilerin doku hücrelerine, oksijen miktarı fazla olan temiz kan gönderilir. Temiz kanla temas halinde oldukları için hücrelerin gerekli olan oksijen ve enerji ihtiyaçlarını karşılamalarında herhangi bir problemleri yoktur.
5.3.3. Sıcak kanlı denilen bu canlıların vücut sıcaklıkları sabittir ve değişen ortam sıcaklıklarında değişiklik göstermez.
5.3.4. Kuşlarda ve memelilerde vücut sıcaklığının sabit olması hipotalamusun faaliyetleriyle düzenlenir. Bu canlılarda normal vücut sıcaklığının korunması için bazı deri oluşumları bulunmaktadır.
5.3.5. Memelilerdeki kıllar, kuşlarda ise tüyler, telekler ve bacaklardaki pullar vücut sıcaklığının korunmasına yardımcı olurlar. Deri altında bulunan yağ tabakası da izolasyon görevi yaparak sıcaklık kaybına engel olur. Ayrıca vücut yüzeyindeki kılcal damarların soğukta büzülerek daralması ve sıcakta genişlemesi ile vücudun sıcaklık dengesi korunmaya çalışılır. Memelilerde terleme olayı da vücut içi sıcaklığının dengelenmesinde önemli rol oynar.