Eylemin yapılmadığını, sözü edilen yargının bulunmadığını, gerçekleşmediğini anlatan cümlelere olumsuz cümle denir.

Örnek:

Kırtasiyeden kalem almadı.

cümlesinde “alma” eyleminin yapılmadığı belirtilmiştir. Bu, olumsuzluk eki “-ma, -me” ile sağlanmıştır.

NOT:

Olumsuz cümleler yalnızca “-ma, -me” ekleriyle değil “yok, ne … ne …, değil” gibi sözcüklerle veya “-sız, -siz, -suz, -süz” gibi eklerle de yapılabilir.

Örnek:

Bugün hava güzel değildi.

cümlesinde eylem yoktur. Bu cümlede olumsuzluk “değil” sözcüğü ile yapılmıştır. Cümlede sözü edilen yargının bulunmadığı anlatıldığı için cümle olumsuzdur.

Bu yemek çok tuzsuz.

cümlesinde “-suz” eki, “tuz”un olmadığını belirtmek için kullanılmıştır. Bu nedenle cümle olumsuzdur.

Bu kitap bende yok.

cümlesinde “yok” sözcüğü sözü edilen nesnenin (kitap) olmadığını belirtmektedir. Öyleyse bu cümle olumsuzdur.

UYARI:

Kimi cümleler “yok, değil, -ma, -me, -sız, -siz…” gibi olumsuzluk bildiren unsurları aldığı hâlde anlamca olumlu olabilir. Yani cümle yapıca (şekilce) olumsuz olduğu hâlde anlamca olumlu olabilir.

Örnek:

Bu basit soruyu çözemeyecek değilim.

cümlesinde yüklem “çözemeyecek değilim” sözlerinden oluşmuştur. İki olumsuz unsur cümlenin anlamını olumlu yapmıştır: “Bu basit soruyu çözeceğim.”

Orada beni tanıyan yok değil. (var)

cümlesinde yüklem “yok değil” sözleridir. Burada da iki olumsuz sözcük cümlenin anlamını olumlu yapmıştır: “Orada beni tanıyan var.”

Bu çocuk akılsız değil. (akıllı)
Onun evi yok değil. (var)
Çocuk okula gitmiyor değil. (gidiyor)

cümleleri de anlamca olumludur.

UYARI:

Bazı cümleler ise şekilce olumlu olduğu hâlde anlamca olumsuz olabilir. “Ne … ne …” bağlacı cümleleri olumsuz yapar. Kimi cümlelerde ise olumsuzluk anlamı bazı ek ya da sözcüklerle sağlanır.

Örnek:

Ben sizi kırar mıyım hiç! (kırmam)

cümlesindeki “mi” soru eki ve “hiç” sözcüğü bir araya gelerek olumsuzluk anlamını oluşturmuştur: “Ben sizi kırmam.”

Bu soğuk havada denize mi girilirmiş! (girilmez)

cümlesinde “mi” soru eki cümleye olumsuz bir anlam katmış: “Bu soğuk havada denize girilmez.”

Ben bu sözü söyler miyim? (söylemem)

cümlesinde de aynı durum söz konusudur. Bu iki cümle de yüklemine göre olumludur. Ama “mi” bu cümleyi olumsuz yapmıştır: “Ben bu sözleri söylemem.”

Evde ne odun var ne kömür. (yok)

cümlesinde “ne… ne…” bağlacı “odun ve kömür” ün olmadığını belirtmektedir. Bu cümlede “var” yüklemi olumlu olduğu hâlde “ne … ne …” bağlacı cümleyi olumsuz yapmıştır.

CÜMLE TÜRLERİ