Phép biện chứng phát triển qua ba hình thái

1. Biện chứng duy vật sơ khai thời cổ đại

1.1. Thể hiện trong triết học Ấn Độ, Trung Quốc, Hy Lạp

1.1.1. Ấn Độ: Thể hiện trong quan niệm về vô ngã, vô thường, nhân duyên của Phật giáo. Theo đó, vạn vật luôn nằm trong chu trình Sinh - Trụ - Dị - Diệt

1.1.2. Trung Quốc: Thể hiện trong quan niệm về âm dương, Ngũ hành. Trong vạn vật bao hàm 2 mặt đối lập. Thế giới tạo nên từ Kim - Mộc - Thủy - Hỏa - Thổ.

1.1.3. Hy Lạp: Thể hiện trong học thuyết Logos của Heraclite. Vạn vật sinh ra từ lửa, biến đổi, chuyển hóa và diệt vong qua lửa.

2. Biện chứng duy vật Marxist - Leninist

3. Biện chứng duy tâm trong triết học Đức