Doktryny polityczne i ideologie

1. Prawica

1.1. Zwyczajowe określenie sił politycznych, które charakteryzuje szacunek dla tradycji, autorytetów, religii, istniejącej hierarchii społecznej oraz wstrzemięźliwość przy dokonywaniu zmian w systemie społeczno-gospodarczym i politycznym. Poglądy prawicowe są przeciwstawiane lewicowym.

1.2. Podział na prawicę i lewicę często nie bywa jednoznaczny. Do partii prawicowych bywają zaliczane te, które mają pewne lewicowe elementy, podobnie jak i do lewicowych zalicza się te, które mają elementy prawicowe.

1.3. Termin wywodzi się z okresu rewolucji francuskiej (1789), kiedy to w Zgromadzeniu Narodowym przedstawiciele szlachty, arystokracja i duchowieństwo zasiadali po prawej stronie sali, zaś po lewej politycy żądający przemian społecznych i politycznych (lewica).

2. Konserwatyzm

2.1. Ideologia, która bazuje na hasłach obrony porządku społeczno-gospodarczego oraz zachowywania i umacniania tradycyjnych wartości, takich jak: religia, naród, państwo, rodzina, hierarchia, autorytet, własność prywatna.

2.2. W znaczeniu politycznym konserwatyzm to termin odnoszący się do jednej z wielu filozofii lub ideologii politycznych, także na określenie opcji politycznej reprezentowanej przez wiele współczesnych partii politycznych (zwykle kojarzonych z prawicą).

2.3. Zgodnie z myślą konserwatywną gospodarka powinna opierać się na prywatnej własności i zasadzie konkurencji realizowanej przez rynek. Własność prywatna jest nie tylko gwarancją wolności, lecz również instrumentem tworzenia bogactwa narodu.

2.4. Konserwatyści, którzy także w odniesieniu do gospodarki prezentują styl myślenia niechętny abstrakcji i metafizyce, a preferują konkret, zdrowy rozsądek i pragmatyzm, przejściowo zaakceptowali politykę reform gospodarczych i socjalnych prowadzoną przez państwo.

3. Lewica

3.1. Określa różne partie polityczne, w zależności od podziału sceny politycznej w danym kraju. Zwyczajowo określenie to stosuje się do sił politycznych dążących do zmian polityczno-ustrojowych, społecznych i gospodarczych, przeciwstawiających się tzw. tradycyjnemu porządkowi społecznemu, przeciwne prawicy. Głównym założeniem lewicy jest dążenie do wolności, równości i sprawiedliwości społecznej.

3.2. Dziś do lewicy, w szczególności w krajach europejskich, najczęściej zalicza organizacje o poglądach socjaldemokratycznych czy socjalistyczno-demokratycznych, zielonych, komunistycznych, neokomunistycznych, eurokomunistycznych, anarchistycznych czy anarchosyndykalistycznych.

3.3. iekiedy wyróżnia się także podział na centrolewicę, lewicę, radykalną lewicę czy wręcz skrajną lewicę (za kryterium odróżenienia lewicy radykalnej od skrajnej - a obie odznaczają się z zasady mocnym akcentowaniem lewicowych pryncypiów programowych - przyjmuje się często stosunek do form własności i produkcji oraz sprawowania władzy, skrajna lewica domaga się zwykle całkowitej nacjonalizacji bądź kolektywizacji własności gospodarczej, natomiast radykalna lewica może dopuszczać także inne bądź mieszane i współistniejące ze sobą formy własności gospodarczej, np. państwową, spółdzielczą i prywatną).

4. Komunizm

4.1. System społeczno-ekonomiczny, w którym nie istnieje własność prywatna środków produkcji, a całość wytworzonych dóbr jest w posiadaniu wspólnoty, której członkowie są równi.

4.2. Jako ideologia, komunizm ma charakter skrajnie lewicowy. Jako sposób stworzenia społeczeństwa komunistycznego marksistowski komunizm od początku wskazywał „obalenie przemocą całego dotychczasowego ustroju społecznego”

4.3. Według Stéphane Courtoisa reżimy powołujące się na ideologię komunizmu przyniosły zagładę około 100 milionów ludzi

5. Socjalizm

5.1. Socjalizm wywodzi się od filozofii rozwijanej na przełomie XVIII i XIX wieku przez działaczy tj. Henriego de Saint-Simon, Pierre'a Leroux, Charlesa Fouriera i Roberta Owena. Celem ówczesnych socjalistów było zbudowanie społeczeństwa bez ubóstwa, gdzie siły rynkowe nie są głównym mechanizmem podziału bogactwa oraz państwa, w którym funkcjonowanie społeczeństwa opiera się na wspólnej własności, wzajemnej współpracy i altruizmie.

5.2. Socjaliści źródeł swojej ideologii szukali już w filozofiach starożytnych m.in. w filozofii Mazdaka i Platona[2] i Arystotelesa[3]. W okresie średniowiecza i reformacji narodziło się wiele wiele grup religijnych mających charakter protosocjalistyczne.

5.3. Socjalizm w marksizmie to formacja społeczna, w którą przekształca się kapitalizm i która poprzedza komunizm: jego cechą konstytutywną jest zasada „od każdego według jego zdolności, każdemu według jego pracy”

6. Nacjonalizm

6.1. postawa społeczno-polityczna, uznająca naród za najwyższe dobro w sferze polityki.

6.2. Nacjonalizm przejawia się głoszeniem poglądów o zabarwieniu narodowym, szerzeniem myśli narodowej i pamięci o bohaterach danego narodu. Głosi solidarność wszystkich grup i klas społecznych danego narodu.

6.3. Postawa nacjonalistyczna nie jest autonomiczną i kompletną ideologią, lecz zbiorem kilku zasad, które mogą być wyznawane przez różne odmiany prawicy lub lewicy. W historii występowały różne typy nacjonalizmów, np. narodowy konserwatyzm, narodowy liberalizm, narodowy radykalizm, narodowy socjalizm (nazizm), faszyzm.

6.4. Nacjonalizm był jednym z elementów faszyzmu. Skrajny nacjonalizm (szowinizm) cechował z kolei narodowy socjalizm, obecnie neonazizm.

7. Liberalizm

7.1. Ideologia i kierunek polityczny, według którego wolność jest nadrzędną wartością, ma charakter indywidualistyczny i przeciwstawia się kolektywizmowi. Innymi wartościami cenionymi przez liberałów są wartości demokratyczne, wolności i prawa obywatelskie czy własność prywatna i wolny rynek.

7.2. Liberalizm powstał w epoce oświecenia, w sprzeciwie wobec absolutyzmu i instytucji feudalnych. W XIX wieku stał się szerokim, postępowym ruchem politycznym. Początkowo miał często charakter antydemokratyczny. Z czasem jednak przyjął wartości demokratyczne w formie demokracji liberalnych.

7.3. Liberalizm jest obecnie jednym z trzech dominujących stanowisk politycznych, obok konserwatyzmu i lewicy. Najbardziej znaczący podział w ramach liberalizmu zachodzi między socjalliberałami a liberałami klasycznymi.

8. Socjaldemokracja

8.1. Lewicowy ruch społeczny wywodzący się z ruchu robotniczego, który za główny cel stawia sobie budowę ustroju i społeczeństwa socjalistycznego drogą demokratycznych reform.

8.2. Socjaldemokracja wyłoniła się po rewizji doktryny marksizmu. Obecnie wiele partii, które uważają się za socjaldemokratyczne, opowiada się za równowagą między rynkiem a państwem oraz między jednostką a społeczeństwem, czyli kompromisem między uznaniem systemu kapitalistycznego jako mechanizmu bogacenia się a dystrybucją dochodu narodowego w sposób możliwie najbardziej sprawiedliwy.

8.3. Do głównych wartości socjaldemokracji można zaliczyć: ochronę praw pracowniczych (w tym umożliwianie funkcjonowania związkom zawodowym) i konsumenckich, w miarę równomierny rozkład dochodu narodowego, np. poprzez opodatkowanie progresywne, ideę wolności, pojmowaną jako ochronę i znajomość praw, równouprawnienie wszystkich klas społecznych, ideę demokracji uczestniczącej, w rozumieniu zwiększonego wpływu obywateli na władzę, zapewnioną przez państwo bezpłatną opiekę zdrowotną i edukację oraz opiekę socjalną, większy wpływ pracowników na przedsiębiorstwo (samorządność pracownicza), interwencjonizm państwowy i udział sektora społecznego (głównie spółdzielni), aktywną politykę państwa na rynku pracy.