Қазақстанның геосаяси жағдайы
by Nabi Abdulla
1. Мәдени-діни
1.1. Қазақстан жұртында 71% мұсылмандар (этникалық мұсылмандармен қоса алғанда), 25% христиандар, 4% өзге дің өкілдері жəне атеисттер мен діңшіл емес адамдар.
1.2. Қазақстан жұртында 71% мұсылмандар (этникалық мұсылмандармен қоса алғанда), 25% христиандар, 4% өзге дің өкілдері жəне атеисттер мен діңшіл емес адамдар.
2. Демографиялық
2.1. Республикада қазақтардан басқа 131 ұлыстың өкілдері тұрады. 2013 жылы өткізілген халық санағының қорытындысы бойынша халықтың этноқұрамы келесідей болды: қазақтар - 65,2%, орыстар - 21,8%, өзбектер - 3%, украиндар - 1,8%, ұйғырлар - 1,4%, татарлар - 1,2% , немістер - 1,1%, корейлер - 0,6%, түріктер - 0,6%
2.2. Қазақстан жер аумағы үлкен (2724,9 мың км²) болғанымен халық сирек қоныстанған елге жатады. Оның аумағының сәйкес түрде 1 км²-не 5,4 адамнан келеді. Тұрғындар үшін табиғат жағдайы неғұрлым қолайлы өңірлер – Оңтүстік Қазақстан, Жамбыл, Алматы облыстары (Алматы қаласын қоса алғанда). Мұнда республика тұрғындарының 37,8%-ы орналасқан, тұрғындар тығызд. 1 км²-ге 16,9; 6,9 және 7 адамнан келеді.
3. Экологиялық
3.1. Елдегі қалалардың басым көпшілігі ауаның шамадан тыс ластануынан зардап шегеді: кейбір елдімекендерде ауаның ластану көрсеткіші қалыпты нормадан 8–10 есеге артық. Тағы да оқыңыздар:
3.2. Пайдалы қазбаларды өндіру және өңдеудің (қорғасын, мырыш, фосфор, хром өндірісі) өсуі. 20 миллиард тонна қалдық жиналған, олардың үштен бір бөлігі күнделікті ауаны токсиндермен уландырады. Кәсіпорындар ескі тиімді емес тазарту жүйелерін пайдаланады, нәтижесінде атмосфераға мыңдаған зиянды зат шығарылады. Тағы да оқыңыздар:
4. Географиялық
4.1. Қазақстан Республикасының жер көлемі 2,7 млн шаршы шақырым.
4.2. Республика Еуразия құрлығының орталығында барлық мұхиттардан бірдей қашықтықта орналасқан.
4.3. Географиялық орнына қарай орманды дала, дала, шөлейт және шөл зоналары қалыптасқан. Елдің батыс шеті (46 27 ш. б.) Елтон және Басқыншақ көлдері маңына, ал шығыс нүктесі (87 20 ш. б.) Бұқтырма өзенінің бастауына тұспа тұс келеді.
5. Геофизикалық
5.1. Географиялық орнына қарай орманды дала, дала, шөлейт және шөл зоналары қалыптасқан.
5.2. Қазақстан өзі орналасқа н географиялық ендігі бойынш климаты ылғалды субтропикалы Жерорта теңізі елдеріне және қоңыржай континентті орталық Еуропаға сәйкес келеді.
6. Саяси
6.1. Қазақстан Республикасы — унитарлы мемлекет.
6.2. Әкішілік құрылымы бойынша құрамына 17 облыс, 89 қала, соның ішінде 3 республикалық маңызы бар қалалар (Астана, Алматы, Шымкент), 186 аудан, 174 ауылдық округ кіреді.
7. Әлеуметтік
7.1. Қазақстанның ЖІӨ 179,332 млрд. АҚШ долларын құрайды және жылдық өсім қарқыны 4,5%- ға тең. Қазақстанның ЖІӨ жан басына шаққанда 9 686 АҚШ долларын құрайды.
7.2. Қазақстан экономикасының әлемдік экономикадағы үлесін анықтаудың негізгі көрсеткіші — елдің халықаралық саудадағы үлесіне қарап анықтауға болады. Қазақстанның сыртқы сауда айналымы жылдан жылға өсіп келеді: 1995 жылы $9 млрд болатын болса 2008 жылы $109 млрд болды. Негізгі өсім мұнай өндіру және металлугрия саласыныңеншісіне тиесілі.
8. Әскери
8.1. Әскери қызметке қатынаушылар 3,758,255 ер, жасы 15–49 (2005 сарап.), 3,822,845 әйел
8.2. Әскери қызметке жарайтындар 2,473,529 ер, жасы 15–49 (2005 сарап.), 3,168000 әйел, жасы 15–49 (2005 сарап.)