Хронобиологияның жалпы мәселелері. Қазіргі кезеңнің сипаттамасы хронобиологияның дамуы.

1. Хронобиологияның басты мәселелер

1.1. Циркадтық ырғақтар

1.1.1. 24 сағаттық күн-түн цикліне сәйкес келетін организмнің биологиялық процестері (ұйқы, дене температурасы, гормондар деңгейі).

1.1.1.1. Жаңа құрылғылардың арқасында нақты зерттеу мүмкіндігі артты. Бұл әсіресе ұйқы бұзылыстарын диагностикалау мен емдеуде маңызды болып табылады.

1.2. Маусымдық ырғақтар

1.2.1. Жыл мезгілдерінің ауысуына байланысты организмдегі өзгерістер (құстардың көші-қоны, жануарлардың көбеюі, өсімдіктердің өсіп-өнуі).

1.2.1.1. Жаңа экологиялық және климаттық өзгерістер биологиялық ырғақтардың зерттелуіне әсер етуде. Генетикалық зерттеулер арқылы маусымдық бейімделуді түсінуге мүмкіндік туды.

1.3. Эндогенді және экзогенді факторлар

1.3.1. Организмнің ішкі биологиялық сағаты (эндогенді) мен қоршаған ортаның (экзогенді) әсері (жарық, температура).

1.3.1.1. Ішкі биологиялық сағатқа әсер ететін сыртқы факторларды дәл бақылау мүмкіндігі күшейді. Бұл әсіресе қалалық ортадағы жасанды жарықтың организмге тигізетін әсерін түсінуде өзекті.

1.4. Хронобиология және медицина

1.4.1. Аурулар мен денсаулық жағдайының биологиялық ырғақтарға тәуелділігі (қан қысымы, гормондар деңгейі, дәрі-дәрмектердің тиімділігі).

1.4.1.1. Хрономедицина қарқынды дамуда: емдеу процедураларын, дәрі-дәрмектерді қабылдау уақытын ырғаққа байланысты тиімдірек ету тәсілдері жасалуда (мысалы, рак терапиясында).

1.5. Генетикалық негіздер

1.5.1. Биологиялық ырғақтардың генетикалық кодпен байланысы (биологиялық сағаттың генетикалық реттелуі).

1.5.1.1. Геномды зерттеулер биологиялық ырғақтарға әсер ететін нақты гендерді анықтауда. Бұл ашылулар хронобиологияны дәлме-дәл медициналық диагностика саласына енгізуге мүмкіндік береді

1.6. Климаттық өзгерістердің әсері

1.6.1. Климаттың өзгеруі биологиялық ырғақтарға әсер етуде, мысалы, көші-қон үлгілерінің өзгеруі немесе көбею маусымдарының ауысуы.

1.6.1.1. Климаттың жаһандық өзгеруі хронобиологияға жаңа зерттеу бағыттарын ашты. Жануарлар мен өсімдіктердегі уақыттық бейімделуді зерттеу қазірдің өзінде маңызды экологиялық мәселеге айналды.

1.7. Технологиялық жетістіктер

1.7.1. Хронобиологияда қолданылатын жаңа әдістер мен құралдар: ұйқы мониторингі, дене температурасының уақыттық өзгерісін бақылау, гормон деңгейін өлшеу құралдары.

1.7.1.1. Технологиялық жетістіктер биологиялық ырғақтардың адам денсаулығына әсерін зерттеуді жеңілдетті. Қол жетімді смарт құрылғылар арқылы ұйқы мен дене көрсеткіштерін нақты қадағалау мүмкіндігі бар.