1. Obywatelstwo rzymskie miało charakter terytorialny, co oznacza, że prawa obywatelskie obowiązy- wały tylko na terytorium państwa – poza jego granicami Rzymianin tracił wszystkie prawa i gwarancje wynikające z obywatelstwa. Utrata obywatelstwa mogła zatem nastąpić w przypadku utraty wolności (np. dostania się do niewoli) lub wygnania (kara banicji, czyli konieczność opuszczenia terytorium państwa). Obywatelstwo tracił również Rzymianin, który przyjął obywatelstwo innego państwa. Jeniec » Latynowie – starożytni mieszkańcy Lacjum, krainy geografi czno-historycznej, w której leżał Rzym. Jako sojusznicy mieli więcej praw od innych mieszkańców imperium, mogli np. swobodnie osiedlać się w Wiecznym Mieście, wstępować w związki małżeńskie z Rzymianami, uczestniczyć w czynnościach prawnych. Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl Szkolnictwa AS - Zasadnicza Szkola Zawodowa, Laubitza 9, 88-100 Inowroclaw, 694525, sklep.wsip.pl 10 Rządzący i rządzeni | lekcja 2 Starożytność odzyskiwał obywatelstwo dopiero w chwili powrotu do ojczyzny, natomiast osoba skazana na wygna- nie musiała zostać zrehabilitowana, aby odzyskać utracone prawa.
2. Prawa obywatelskie były nadawane przez zgromadzenia ludowe (zawsze w formie ustawy) lub senat (czasem także przez wodzów), a w okresie cesarstwa – przez cesarza. Przed wydaniem edyktu Kara- kalli istniało kilka sposobów wejścia do grupy obywateli. Stawały się nimi dzieci płci męskiej poczęte przez obywateli rzymskich albo przez Rzymiankę i Latyna *. Od początku I w. p.n.e. obywatelstwo otrzymywali wszyscy Latynowie, którzy osiedlili się w Rzymie. Pełnoprawnym Rzymianinem można było zostać również w nagrodę, np. za bohaterskie czyny, ale też np. za zbudowanie domu w Rzymie czy zorganizowanie zaopatrzenia miasta w zboże. Obywatelstwo wreszcie można było kupić. Prawa obywatelskie nabywał także wyzwolony niewolnik. Trzeba przy tym pamiętać, że obywatelem rzymskim w pełni zdolnym zarówno do korzystania z praw, jak i do wypełniania obowiązków, był mężczyzna, który ukończył siedemnasty rok życia.
3. Najwyższą władzę w republice rzymskiej sprawował populus Romanus (lud rzymski), który wyrażał swoją wolę podczas zgromadzeń ludowych. Mogli w nich brać udział wszyscy obywatele, jednak dość skomplikowany system zgromadzeń (centuria lub tribus *) powodował, że główną rolę odgrywały na nich najbogatsze rody. Głos najbiedniejszych, choć było ich więcej, miał mniejszą wartość.
4. Zgromadzenia ludowe miały najwyższą władzę ustawodawczą i sądowniczą w państwie oraz prawo wyboru urzędników. Jednak inicjatywa ustawodawcza należała tylko do urzędników, którzy zwoływali dane zgromadzenie.
5. PRAWA I OBOWIĄZKI OBYWATELA RZYMSKIEGO
5.1. Posiadanie obywatelstwa rzymskiego dawało jednostce liczne prawa, ale i nakładało na nią obowiązki. Podstawowym obowiązkiem obywatela była służba w legionach . Przez długi czas traktowano ją również jako prawo, gdyż podlegali jej tylko obywatele posiadający odpowiedniej wielkości majątek ziemski. Obywatel rzymski sam bowiem musiał zapewnić sobie drogie uzbrojenie i wyposażenie wojskowe. Obywatel miał znacznie więcej praw niż obowiązków. Najważniejszym przywilejem było prawo uczestniczenia w zgromadzeniach ludowych i głosowania. Wiązało się z nim czynne prawo wybor- cze (ius suff ragii), czyli prawo wyboru urzędników rzymskich. Obywatelom przysługiwało też prawo do godności publicznych, czyli mogli być wybierani na urzędy (ius honorum). Rzymscy obywatele mieli też wiele praw cywilnych, m.in. praw majątkowych i praw rodzinnych. Do najważniejszych należało tzw. ius conubii, czyli prawo do zawierania związków małżeńskich ważnych w świetle prawodawstwa rzymskiego. Celem takiego małżeństwa było posiadanie legalnego potomka i tym samym zapewnienie ciągłości rodu. Rzymianie mogli też w ramach tzw. ius commercii uczestniczyć w życiu gospodarczym państwa i – szerzej – we wszystkich czynnościach prawnych wy- nikających z prawa cywilnego. W myśl prawa mogli występować ze skargą do sądu oraz dziedziczyć i przekazywać swą własność testamentem. W pewnym okresie dziejów Rzymu obywatele nie musieli też płacić podatków.
6. OBYWATELE RZĄDZĄ REPUBLIKĄ
7. PEŁNOPRAWNI OBYWATELE
7.1. Od 89 r. p.n.e. obywatelstwo rzymskie rozciągnię- to na wszystkich wolnych mieszkańców Italii, a w 212 r. cesarz Karakalla nadał specjalnym edyktem (zwanym edyktem Karakalli) obywatelstwo wszystkim wolnym mieszkańcom Imperium Romanum.
8. Senat grał ważną rolę w utrzymaniu wewnętrznej równowagi w państwie. W III i II w. p.n.e. o jego składzie decydowali urzędnicy zwani cenzorami, układający nową listę senatorów co 5 lat. Wpisywano na nią byłych: -konsulów, -pretorów, -z upływem czasu także urzędników niższych stanowisk.
9. PATRYCJUSZE, PLEBEJUSZE, EKWICI...
9.1. Przez długi czas rzymskie społeczeństwo obywateli składało się z dwóch grup społecznych – patry- cjuszy i plebejuszy. Ci pierwsi byli elitą polityczną, społeczną i gospodarczą starożytnego Rzymu. Mieli wiele uprawnień, w tym utrzymane przez długie lata wyłączne prawo do zajmowania określonych urzędów i zasiadania w senacie. Resztę ludności stanowili plebejusze. Dzieje społeczne republiki są naznaczone walką patrycjuszy i plebejuszy o władzę. Plebejusze żądali dostępu do uprawnień lub urzędów zarezerwowanych wcześniej dla patrycjuszy broniących swoich przywilejów przed zakusami niższej grupy społecznej. Pierwszym sukcesem plebejuszy było utworzenie w 494 r. p.n.e. urzędu trybuna ludowego (plebejskiego), który miał ich chronić przed uci- skiem patrycjuszy. Ostatecznie dopiero kompromis patrycjuszowsko-plebejski z 367 r. p.n.e. dopuścił plebejuszy do konsulatu, a z czasem do innych urzędów. Długoletnia walka pomiędzy tymi dwiema warstwami społeczeństwa rzymskiego dowodzi, że w czasach wczesnej republiki wszyscy Rzymianie starali się wpływać na funkcjonowanie państwa i dbać o jego dobro. Zawarty kompromis nie rozwiązał wszystkich politycznych problemów obywateli rzymskich. Na przełomie III i II w. p.n.e. elita patrycjuszowsko-plebejska utworzyła nową warstwę społeczną nobilów (łac. nobilis – szlachetny), tzn. rodów, które wśród swoich przodków miały wysokich urzęd- ników państwowych. Kształtował się w ten sposób nowy podział obywateli na tych, którzy rządzą, i całą resztę, czyli plebs. Z czasem wyodrębniła się warstwa pośrednia między nobilami a plebsem – ekwici. W jej skład weszli ludzie zamożni, o określonym rocznym dochodzie (np. bogaci kupcy, właściciele ziemscy, dzierżawcy podatków itd.). Ekwici służyli w legionach konno, ponieważ stać ich było na zakup i utrzyma- nie konia bojowego. Obsadzali również większość stanowisk ofi cerskich. Około II w. p.n.e. ekwici rozpoczęli walkę z nobila- mi o pozycję i wpływy polityczne, a jako członkowie szerokiej elity mieli duże szanse na objęcie niektórych urzędów.
