1. Банктік несиелеу мәні және экономикалық ролі
1.1. Несие— бұл пайыз төлеу және қайтару шартында уақытша пайдалануға (қарызға) берiлетін ссудалық капитал қозғалысы.
1.1.1. Қарыз алушылар категорияларына қарай:
1.1.1.1. 1.Қаржылық институттарға берілетін несиелер:
1.1.1.1.1. мақсатты қорларға;
1.1.1.1.2. банктерге;
1.1.1.1.3. қаржы-несие мекемелеріне.
1.1.1.2. .Қаржылық емес агенттіктерге берілетін несиелер:
1.1.1.2.1. өнеркәсіп салаларына;
1.1.1.2.2. саудаға;
1.1.1.2.3. ауыл шаруашылығына;
1.1.1.2.4. дайындау ұйымдарына;
1.1.1.2.5. жабдықтау-сату ұйымдарына;
1.1.1.2.6. кооперативтерге;
1.1.1.2.7. жеке кәсіпкерлерге.
1.1.1.3. Тұтыну мақсатына берілетін несиелер.
1.1.1.3.1. Мерзіміне қарай:
1.1.1.3.2. . Тағайындалуы және пайдалану сипатына қарай:
1.1.1.3.3. . Қамтамасыз ету дәрежесіне қарай:
1.1.1.3.4. . Қайтарылу дәрежесіне қарай:
1.1.1.3.5. . Валютамен берілуіне қарай:
1.1.1.3.6. . Берілу шартына қарай:
2. Қазақстан Республикасында депозиттер нарығының қалыптасуы
2.1. 1
2.1.1. Жинақ кассаларының жалпы жүйелік жобасы 1826 жылы пайда болды. Бұл мекемелер алғашында
2.1.1.1. 1775 жылдары барлық губернияларда және уездік қалаларда қайырымдылықты дамыту үшін құралғын болған.
2.1.2. 1860 жылы Мемлекеттік банк құрылды,
2.1.2.1. бөлімшелер торабы Қазақстан территориясында да құрыла бастады. Мемлекеттік банктің бірінші бөлімшелері
2.1.2.1.1. Петропавловск
2.1.2.1.2. Семей
2.1.2.1.3. Орал
2.1.2.1.4. Верный
2.1.3. үш деңгейлі несие жүйесі болды:
2.1.3.1. бірінші деңгей – Мемлекеттік банк.
2.1.3.2. екінші деңгей – Банк секторы, бұл көбінесе жинақ және коммерциялық банктер.
2.1.3.3. үшінші деңгей – мамандандырылған несие институттары.
2.1.4. Қазақстан территориясында
2.1.4.1. 1898 жылда 84 жинақ кассалары болды,
2.1.4.2. 1897 жылдан бастап барлық уездік қазынашылықтарда көптеген банктік операциялар енгізілді:
2.1.4.2.1. ақша айырбастау, купон бойынша проценттер төлеу және процентті қағаздар бойынша капитал төлеу, жинақ кассаларының операциялары
2.2. 2
2.2.1. Ақтөбеде 1923 жылы жинақ кассасы ашылды
2.2.1.1. 1936 жылы Алматы қаласында СССР Жинақ Банкісінің филиалы ашылды
2.2.1.1.1. Қазақстанда 335 жинақ кассалары қалыптасқан болатын.
2.2.1.2. 1929 жылы Қазақстандағы барлық жинақ кассаларының қызметін басқарумен айналысатын Республикалық жинақ кассасы құрылды.
2.2.1.2.1. Салымшылардың көп мөлшерін тарту мақсатында жинақ кассалары тікелей зауыт-фабрикаларда, колхоздар мен совхоздарда ашылатын болған.
2.2.1.3. Мемлекеттік қарыздарды орналастыру есебінен түскен қаражаттар
2.2.1.3.1. 1922-1925 жылдары мемлекеттік бюджеттің 7.5 пайызын құрады
2.2.1.3.2. 1925-1928 жылдары – 6.8 пайызын құрады. Бұл қаражаттар халық шаруашылығын қалыптастыруда маңызды рөл атқарды.
2.2.2. Кейіннен 1988 жылы жүзеге асқан банктік реформа екі деңгейлі банк жүйесін қамтыды: орталық банк – мамандандырылған банктер.
2.2.3. 1991 жылдың қаңтарында «Қазақ ССР-ндағы банктер және банктік жүйе туралы » Заң қабылдады.
2.2.4. 1993 жылы Жинақ Банкісі Қазақстан Республикасына тиесілі «Қазақстан жинақ банкісі» болып тәуелсіз заңды құрылым болып қайта құрылады.
2.2.5. Қазіргі кезеңде халыққа банктік қызмет көрсету нарығында төрт негізгі жүйеқұраушы екінші деңгейлі банктерді қарастыруға болады.
2.2.5.1. Халық Жинақ Банкісі .
2.2.5.1.1. Халықтың теңгелік депозиттерінің 70 пайызына жуығы осы банк үлесіне тиеді.
2.2.5.2. Казкоммерцбанк
2.2.5.3. Банк Туран Алем
2.2.5.4. Банк ЦентрКредит,
3. Депозиттік операциялар түсінігі, маңызы және нарықта алатын орны
3.1. Депозит дегеніміз - бұл бір тұлғаны, депозиторды екінші тұлға – банкке (соның ішінде Ұлттық Банкке) оларды талап етуі бойынша немесе белгілі бір уақыт өткеннен кейін толығымен немесе бөлшектеп, алдын ала келісілген сыйақымен немесе сыйақысыз тікелей салымшыға (депозиторға) қайтарылуы тиіс немесе оның бұйрығы бойынша басқа бір тұлғаға берілуі тиіс ақша сомасы.
3.2. Депозиттік операциялар коммерциялық банк үшін оның ресурсын қалыптастырудың ең негізгі көзі болып табылады.
3.2.1. Бұл салымдардың үлкен сенімділігін қамтамасыз етеді, екіншіден салымшылар өз салымдарын кез келген уақытта қайтаруды талап етіп қана қоймай, одан асатын сомада қарыз ала алады, үшіншіден бұл салымдар табыс әкеледі.
3.3. Банктерден тартылатын депозиттердің көлемі негізінен негізгі 4 факторға тәуелді балып келеді:
3.3.1. 1) халықтың ақшалай табыстарының көлемі;
3.3.2. 2) олардың банктік жүйеге деген сенімінің деңгейі;
3.3.3. 3) салымдар бойынша нақты пайыз мөлшерлемесі;
3.3.4. 4) елдегі банктік жүйенің даму деңгейі және ондағы қаржылық өнімдердің дамуы.
3.4. Жеке тұлғалармен ашылатын жинақ салымдарының мынадай түрлері бар:
3.4.1. мерзімді жинақтаушы салым:
3.4.1.1. Мерзімді жинақтаушы салым бойынша төленетін сыйақы мөлшері басқа жинақтаушы салмдарымен салыстырғанда жоғары болып келеді.
3.4.2. қосымша толықтырылатын салым:
3.4.2.1. Бұл шотқа алдын ала келісілген ақша сомалары аударылып отырады. Жинақталған қаражат белгіленген күнде беріледі (жаңа жылда, мектеп бітірген кезде және тағы басқа).
3.4.3. ағымдағы жинақтаушы салым.
3.4.3.1. Ағымдағы сақтандыру салымы – негізінен жалақыны аудару үшін пайдаланылады. Бұл шот бойынша ақша қаражаттарының келіп түсуі және аударылуы еркін жүзеге асады.
3.5. Депозиттік сертификаттардың түрлері және оларды шығару ерекшеліктері қандай?
3.5.1. Депозиттік сертификаттар иемденуіне қарай келесі түрлерге бөлінеді :
3.5.1.1. 1. Атаулы сертификаттар;
3.5.1.2. 2. Мәлімдеуші сертификаттар.
3.5.2. Депозиттік сертификаттар сатылған тауарлар және көрсетілген қызметтер үшін төлеуге болатын төлем құралы немесе есеп айырысу қызметін атқара алады.
3.5.2.1. Әлемдік тәжірибеде депозиттік сертификаттардың мынадай екі түрі бар: аударылатын және аударылмайтын.
3.5.2.1.1. Аударылмайтын депозиттік сертификаттар – салым иелерінің қолдарында болып, уақыты жеткен соң банкке ұсынылады.
3.5.2.1.2. Аударылатын депозиттік сертификаттар - басқа бір тұлғаларға екінші нарықта сатып алу-сату арқылы өтеді.
3.6. Депозиттік проценттік ставкалардың (сыйақылардың) түрлері:
3.6.1. 1) Нақты депозиттік проценттік ставка;
3.6.2. 2) Номиналдық депозиттік проценттік ставка;
3.6.3. 3) Тұрақты депозиттік проценттік ставка;
3.6.4. 4) Өзгермелі депозиттік проценттік ставка;
3.6.5. 5) Бағалық депозиттік проценттік ставка (ЛИБОР, КИБОР, ФИБОР, т.б.)