Obywatel W Greckiej Polis

1. POLIS

1.1. Suwerenna wspólnota obywateli, którzy sami o sobie decydują. Polis były także wspólnotą właścicieli ziemi, gdyż w okresie archaicznym tylko obywatele mogli posiadać grunty. Do wspólnoty nie zaliczano niewolników oraz ludzi zależnych.

2. Falanga

2.1. Szyk wojskowy złożony z hoplitów (mężczyzn będących członkami wspólnoty). Ukształtowanie się falangi hoplickiej, w której wszyscy byli sobie równi, stało się podstawą do zrównanie praw politycznych.

3. Zgromadzenie Obywateli

3.1. Instytucja podejmująca najważniejsze decyzje dotyczące całej wspólnoty.

4. Cudzoziemcy

4.1. MATOJKOWIE - stale zamieszkiwali polis XENOS - przebywali w polis przez pewien okres

5. Demokracja i Oligarchia

5.1. Państwa, które prawo zasiadania w zgromadzeniu ludowym nadały nawet ludności nieposiadającej majątków ziemskich, zaczęto nazywać demokracjami, gdyż faktycznie władzę w nich sprawował lud, a nie tylko nieliczni obywatele. Natomiast te miasta-państwa, w których utrzymano zasadę, że tylko najbogatsi mają pełnię praw politycznych, były oligarchiami.

6. Ateny

6.1. Ateny były drugą (po Sparcie) największą polis grecką, obejmującą swoim zasięgiem całą Attykę.

6.2. W VIII i VII w. p.n.e. większość ziemi oraz władzę w państwie skupiali w swoich rękach eupatrydzi. Piastowali oni wszystkie najwyższe urzędy, a po zakończonej kadencji wchodzili w skład rady zwanej areopagiem

6.3. Pod koniec VII w. p.n.e. w Atenach zapanował głęboki kryzys agrarny.

6.4. W 594 r. p.n.e. arystokracja sprawująca władzę w Atenach upoważniła Solona do przeprowadzenia istotnych zmian w państwie. Aby poprawić sytuację społeczno-ekonomiczną znacznej części obywateli, Solon ogłosił jednorazowe umorzenie wszystkich długów

7. Podział Obywateli na Cztery Klasy Majątkowe

7.1. Najważniejszą reformą Solona był jednak podział obywateli na cztery klasy majątkowe w zależności od dochodów wyrażanych w wysokości plonów. Powiązał on też przynależność do grup majątkowych z uprawnieniami i obowiązkami politycznymi obywateli. Od tej pory prawo dostępu do urzędów mieli przedstawiciele trzech pierwszych klas, a najwyższe urzędy gwarantowano najbogatszym (I klasa). Jednocześnie członkowie tych trzech klas byli zobowiązani do ponoszenia ciężarów podatkowych na rzecz państwa oraz do służby wojskowej. Natomiast teci – obywatele IV klasy – byli pozbawieni wszelkich praw politycznych, ale zwolniono ich ze świadczeń podatkowych i służby wojskowej.

8. ROZSZERZENIE OBYWATELSTWA – REFORMY KLEJSTENESA

8.1. Napięta sytuacja, której nie rozładowały reformy Solona, pozwoliła na przejęcie władzy przez Pizystrata, a następnie przez jego synów. Dopiero obalenie tyranów umożliwiło przeprowadzenie kolejnych zmian. Ich inicjatorem w 508 r. p.n.e. stał się Klejstenes, który przedstawił swoje projekty zgromadzeniu, a ono je przyjęło, zyskując przy okazji miano najważniejszej instytucji politycznej w ateńskiej polis.

8.2. Najistotniejsza z punktu widzenia społeczno-prawnego reforma Klejstenesa dotyczyła nadania obywatelstwa kolejnym grupom mieszkańców Aten. W obradach zgromadzenia mogli odtąd brać udział wszyscy obywatele, niezależnie od uzyskiwanych dochodów, a samo zgromadzenie ludowe stało się najważniejszym organem decyzyjnym państwa.

8.3. Klejstenes powołał również Radę Pięciuset – nowy organ władzy, do którego kompetencji należało m.in. przygotowywanie obrad zgromadzenia i kontrolowanie urzędników. Członków tej instytucji wyłaniano w drodze losowania w dziesięciu fylach – okręgach terytorialnych, na które Attykę podzielił Klejstenes.

8.4. Klejstenesowi przypisuje się również wprowadzenie ostracyzmu – procedury politycznej, która miała zabezpieczyć zreformowany przez niego ustrój polityczny przed powrotem tyranii. Ostracyzm przyjął formę sądu społecznego pozwalającego na usunięcie z życia politycznego Aten tych osób, które zdobyły na tyle silną pozycję, że mogłyby przejąć władzę w państwie.

9. OBYWATEL W CZASACH PERYKLESA

9.1. W 451 r. p.n.e. wybitny polityk Perykles (ok. 495–429 p.n.e.) wprowadził ustawę regulującą zasady otrzymania obywatelstwa w Atenach. Zgodnie z nią, żeby uzyskać obywatelstwo i mieć prawo zasiadania w zgromadzeniu, trzeba było urodzić się z małżeństwa dwojga obywateli (ojca i matki będących Ateńczykami) i uzyskać pełnoletność.

9.2. Wszyscy obywatele mieli obowiązek obrony państwa, ale już tylko najzamożniejsi zostali obciążeni liturgiami – opłatami na ważne cele publiczne, takie jak: utrzymanie okrętów wojennych, organizowanie świąt czy spektakli teatralnych.

9.2.1. W Atenach obywatel mógł także utracić swoje prawa. Służyła do tego atimia – częściowe lub całkowite odebranie przywilejów obywatelskich. Atimia oznaczała degradację obywatela z punktu widzenia ideałów demokratycznych polis