Ежелгі Қазақстан тарихынан жазба деректер.
by Индира Конкабаева
1. “Түркі елі” немесе “Түркістан” ұғымы - б.д.д. II ғасырда ғұндардың шаньюйі (қыт. “Аспанның Ұлы Перзенті”) Мөде хан түркінің 24 тайпасын біріктіріп, мемлекет құрған кезде пайда болды. Сол тайпалардың көпшілігінің ізі бүгінгі қазақ ұлтын құрайтын руларда кездеседі. Демек, бүгінгі қазақ көне түркілердің тікелей ұрпағы. Мөде қаған қытай патшасы сұратқан жақсы жылқылары мен сұлу қыздарын берсе де, жерге келгенде (мейлі ол құнарсыз шөлді аймақ болса да): “Жердің жақсы-жаманы болмайды. Жер мемлекеттің негізі.
2. Теориялық деректануда Орта Азия мен Қазақстан халықтарының тарихы жайлы деректер ішінде парсы және түркі деректерін территориялық сипатына қарай классификациялауда филолог – ғалым Ә.Құрышжановтың тізген жүйесі ерекше көңіл бөлуді талап етеді.
2.1. *Қазіргі түркі халықтарының– оның ішінде қыпшақ тобына жататын ру - тайпаларының- қоғамдық, саяси – әлеуметтік, этнографиялық және мәдени тарихын зерттеуге «Кодекс Куманикус» материалдарының деректер ретінде тигізген пайдасы өте мол. Шығарма 164 беттен құралған қолжазба, алғашқы бетінде «1303 ж.» деген белгі бар. Авторы мен жазылған жері белгісіз.
3. Абаста (Авеста)-зороастризмнің қасиетті кітабы. Б.з.б. ІІ мыңыншы жылдарда ол дүниеге келген. Онда Авеста діни ұғымдардан, зороастриялық діннің дұғаларынан, діни аңыздардан, діни сенімдерден құрылған. Авестада қола жҽне темір дҽуірлерінде де жасаған этностардың ҽлеуметтік-саяси құрылысын, тұрмыс-салтын, мҽдениетін, діни нанымын, фольклорын, ҽдеби дҽстүрлерін зерттеуге қажетті деректердің жиынтығы. Тарихи мҽліметтерге қарағанда, Авестаның қолжазбасы 21 кітаптан құралған. Оның бізге жеткені ¼ бҿлігіндей ғана. Авестаның 2 нұсқасы ғана қазірге қолымызда бары. Міне, осынша тамаша мҽлімет беретін Авеста кітабы ежелгі заманда жҽне ертедегі орта ғасырда Авеста Иранда, Орталық Азияда, Азербайжанда, Ауғанстанда жҽне Үндістанда кең тараған жазба ескерткіш.
4. Қытай деректер
4.1. Сыма Цянь (шамамен б.з.б. 140 – 86 ж.) — ежелгі қытай тарихшысы, әдебиетші. Қытай тарихнамасында іргелі еңбек саналатын “Ши цзидің” (“Тарихи жазбалар”) авторы.
4.1.1. Тек б. э. XVI ғасырынан бастап европалық миссионерлер мен көпестер Шығыс Азияның сол кездегі жағдайы мен өткеніне көбірек көңіл бөле бастады. 1585 жылы португалдық Мендоза жазған «Ұлы қытай халқының тарихы» пайда болды.
4.1.1.1. Шан (Инь) патшалығында қолөнер жоғары дәрежеде дамиды. Оның астанасының (ол да Шан атарған) қираған орнынан қола бұйымдарын жасайтын құю шеберханасының қалдықтары табылған. Мұнда дайын өнімнің қалдықтары мен қоқыс қана емес, сондай ақ құю қалыптары да сақталған.